Με τη θεαματική παράσταση Ο κήπος των ηδονών του Γάλλου σκηνοθέτη και εικαστικού, Φιλίπ Κεν κλείνει πανηγυρικά το αθηναϊκό πρόγραμμα του Φεστιβάλ στις 4 Αυγούστου.
Ο Γάλλος δημιουργός, που πέρυσι συνεπήρε το κοινό της Πειραιώς 260 με την παράσταση Μοιραία Φάρμα (Farm Fatale), με αφορμή την κλιματική αλλαγή, επιστρέφει στην Ελλάδα με ένα πρωτότυπο έργο, εμπνευσμένο από τον διάσημο αναγεννησιακό πίνακα του Ιερώνυμου Μπος.
Μετά τη θριαμβευτική πρεμιέρα στην Αβινιόν, ο Φιλίπ Κεν έρχεται να καταλάβει το Ηρώδειο με μια παράσταση σε συμπαραγωγή με το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, που αναμένεται να είναι μια από τις πιο δυνατές θεατρικές στιγμές του φετινού καλοκαιριού.
«Έχω την τύχη να δημιουργώ και να παρουσιάζω το έργο μου στο Φεστιβάλ της Αβινιόν και στη συνέχεια στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, σε δυο χώρους ανοιχτούς, όπως το Carrière de Boulbon – ένα παλιό λατομείο – και το ρωμαϊκό Ωδείο κάτω από την Ακρόπολη» λέει ο Φιλίπ Κεν.
Ο Κήπος του Φιλίπ Κεν
Ένας από τους πιο εμβληματικούς πίνακες ζωγραφικής παγκοσμίως αποτελεί την αφορμή της παράστασης Ο κήπος των ηδονών. Το βιβλικό τρίπτυχο που δημιούργησε ο Ιερώνυμος Μπος απεικονίζει ένα πανόραμα παράδοξων μορφών και στα πλευρικά του φύλλα την Εδέμ και τις τιμωρίες της Κολάσεως.
Η σύνδεση του πίνακα με την παράσταση που έχει δημιουργήσει ο Φιλίπ Κεν, είναι γενική. Όπως όμως και ο Ιερώνυμος Μπος, έτσι και ο Κεν, μέσω του έργου του υποστηρίζει ότι την Κόλαση και τα βασανιστήρια τα έχει δημιουργήσει ο ίδιος ο άνθρωπος.
Ακριβώς όπως ο Μπος, ο Κεν δημιουργεί ένα αλληγορικό υπερθέαμα, ένα ονειρικό σκηνικό μεταξύ ουτοπίας και δυστοπίας, μεταφέροντας στο παρόν την ιστορία του Κήπου των ηδονών. Άλλωστε η εποχή που δημιουργήθηκε ο διάσημος πίνακας ήταν μεταβατική, κάτι που ο Γάλλος σκηνοθέτης υποστηρίζει ότι ισχύει και για τους καιρούς μας.
«Έχω συχνά εμπνευστεί από πίνακες αυτής της εποχής. Πριν από κάποια χρόνια έγραψα το έργο μου «La mélancolie des Dragons» που ήταν επηρεασμένο από τον πίνακα του Ντίρερ «Η Μελαγχολία», ωστόσο αισθητικά η παράσταση δεν παρέπεμπε καθόλου στο σύμπαν του Ντίρερ. Και σήμερα αυτός ο απίστευτος πίνακας του Ιερώνυμου Μπος, γεμάτος αινίγματα και μυστήριο γίνεται αφετηρία της δουλειάς μας» λέει ο Φιλίπ Κεν.
Μια παράσταση για την ουτοπία
Ο Γάλλος σκηνοθέτης οραματίστηκε μια παράσταση για την παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση. Επίσης θέλησε να μιλήσει για την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων, την ουτοπία.
Επέλεξε τη δεκαετία του ’70 ως μια έντονη εποχή, οπότε αναδείχθηκαν με δυναμισμό παγκόσμια ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η οικονομική κρίση. Μια εποχή με συγκρούσεις και προβλήματα μέσα από τα οποία δημιουργήθηκαν όνειρα αλλά και ψευδαισθήσεις για ένα καλύτερο μέλλον, μέχρι να έρθει η απότομη προσγείωση.
Μένοντας πιστός στη θεωρία ότι η σύγχρονη κόλαση προέρχεται από την ανθρώπινη παρέμβαση, ότι αν οι άνθρωποι δεν είχαν «αμαρτήσει» ενδεχομένως να μπορούσαμε να βρούμε την ουτοπία, ο Φιλίπ Κεν θέτει με την παράστασή του ερωτήματα φιλοσοφικά, πανανθρώπινα όχι όμως πολιτικά. Δεν ασκεί κριτική, δεν δίνει λύσεις, μέσω όμως της θεατρικής πράξης θέτει φιλοσοφικούς στοχασμούς.
Ο Κεν θεωρεί ότι η έλλειψη συλλογικότητας εμποδίζει την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων, ότι υπάρχει ο φόβος του συλλογικού ονείρου.
«Είμαστε ομάδες ανθρώπων που δεν γνωριζόμαστε, αλλά προσπαθούμε να συνυπάρξουμε» λέει ο Γάλλος δημιουργός. Και στο επίκεντρο τοποθετεί τη φιλοσοφική του θεώρηση που εμπεριέχεται σε μια φράση: «Να προσπαθήσουμε να ζήσουμε μαζί (Try to live together)».
Λίγα λόγια για την παράσταση
Ο Φιλίπ Κεν ήθελε να φτιάξει μια παράσταση που θα παιχτεί στην άγρια φύση. Στην Αβινιόν Ο κήπος των ηδονών παίχτηκε σε ένα λατομείο, ενώ στην Αθήνα το έργο θα είναι ειδικά προσαρμοσμένο για το Ηρώδειο.
Η ιδέα της συνύπαρξης που κυριαρχεί στο έργο του Φιλίπ Κεν, εκφράζεται μέσα και από τον σκηνικό διάκοσμο της παράστασης: ένας αυτοσχέδιος καταυλισμός, μια ομάδα ηθοποιών σαν παιδιά των λουλουδιών της δεκαετίας του ’70, ένα λεωφορείο, άνθρωποι που βιώνουν μια κοινοβιακή κατάσταση.
«Το λεωφορείο, στοιχείο συνδεδεμένο με το ταξίδι, θα μεταφέρει τους χαρακτήρες του έργου σε μια περιπλάνηση, μια αναζήτηση που μοιάζει με ομαδική θεραπεία, δεν ξέρω πώς ακριβώς να τη χαρακτηρίσω. Ένα ταξίδι που θα θέτει ερωτήματα και θα προτείνει καταστάσεις που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συνδέονται με τον πίνακα του Ιερώνυμου Μπος» εξηγεί ο Φιλίπ Κεν.
«Δεν ξέρουμε ακριβώς σε ποια εποχή τοποθετείται η ιστορία του έργου, μοιάζει να βρισκόμαστε κάπου στη δεκαετία του ’70, την ίδια στιγμή θα μπορούσε να είναι και μια χρονική στιγμή στο κοντινό μέλλον, όταν μια οικολογική απειλή θα μπορούσε να αλλάξει εντελώς την οργάνωση του κόσμου… Πάντα μέσα σε αυτό το ιδιαίτερο κλίμα είναι που αναζητώ την ατμόσφαιρα (την αισθητική ταυτότητα) της παράστασης».
Οι πρωταγωνιστές παίζουν μουσική, τραγουδάνε, διαλύουν το λεωφορείο και διαλύονται οι ίδιοι σε ομάδες, άνθρωποι που ενώνονται και χωρίζονται, πολλή μουσική όλων των ειδών – ακόμη και ποπ – κυρίως από τις δεκαετίες ’60 και ’70.
Με την παράσταση Ο κήπος των ηδονών η ομάδα του Φιλίπ Κεν γιορτάζει τα 20 χρόνια δημιουργίας. Η δουλειά των ηθοποιών του βασίζεται στον αυτοσχεδιασμό και τη σκηνική ελευθερία και στα έργα που ανεβάζει, χρησιμοποιεί πολλά αποσπάσματα από κείμενα που έχουν να κάνουν με την ποίηση και τη φιλοσοφία.
«Ο κήπος των ηδονών είναι συνέχεια μιας δουλειάς που κάνω εδώ και 20 χρόνια με την ομάδα του Vivarium Studio που συχνά τοποθετεί στη σκηνή μια κοινότητα καλλιτεχνών, ποιητών, ανθρώπων που βρίσκουν καταφύγιο μακριά από την ταχύτητα του κόσμου μας και επανεφευρίσκουν τη ζωή που θα ήθελαν να έχουν μέσα από νέες διαδρομές προς έναν εναλλακτικό κόσμο. Η παράσταση θα κάνει πράγματι ένα οδοιπορικό και ήθελα να δημιουργήσω με χιούμορ αυτή την αίσθηση της περιπλάνησης, να βάλω κυριολεκτικά τους ηθοποιούς μου να ταξιδέψουν όπως και στη σκηνή με αυτό το λεωφορείο που έχουμε προσαρμόσει στη σκηνογραφία. Και φυσικά να ξεδιπλώσουν μέσα στο έργο αυτήν τη σχέση με το ζωγραφικό πίνακα, καθώς μου αρέσει συχνά να δουλεύω στις παραστάσεις μου με στοιχεία αβέβαια που έχουν αναφορές στην Τέχνη, στη μουσική, στην ποίηση. Οι χαρακτήρες είναι κάτι σαν σύγχρονοι τροβαδούροι που συνεχίζουν κατά έναν τρόπο την αναφορά στον πίνακα μέσα σε ένα έργο που γράφεται στη σκηνή» λέει ο Γάλλος σκηνοθέτης.
Ο Φιλίπ Κεν αναφέρεται και στη Γαλλίδα ποιήτρια, Λορά Βασκέζ, της οποίας κείμενα χρησιμοποιεί στην παράστασή του:
«Μέσα στο έργο συναντώνται πολλά στοιχεία, αφηγήσεις, φράσεις, αποσπάσματα που οι ηθοποιοί χρησιμοποιούν - από Σαίξπηρ για παράδειγμα και ιστορικούς της Τέχνης μέχρι μια καταπληκτική σύγχρονη ποιήτρια, τη Λορά Βασκέζ, που μας εμπιστεύτηκε κείμενά της επάνω στη δική της πρόσληψη του πίνακα. Κι έπειτα αυτό το έργο συνδυάζει ακριβώς διαφορετικούς τύπους κειμένων και μουσικών στιγμών, αλλά και το στοιχείο της σιωπής. Κάνω ένα θέατρο αρκετά «εικαστικό», που έχει να κάνει αρκετά και με την οργάνωση των σωμάτων και των αντικειμένων στο χώρο. Ελπίζουμε ότι θα υπάρχει σε όλο αυτό και μια ποιητική πλαστικότητα που θα καταλάβει ένα κομμάτι της αφήγησης».
Ο Φιλίπ Κεν θεωρεί ότι το θέατρο πρέπει να λειτουργεί σαν μια συλλογικότητα. «Μαζευόμαστε όλοι μαζί και πιστεύουμε σε κάτι» λέει.
Ο Κεν συνηθίζει να ξεκινάει τις παραστάσεις του με μια καταστροφή, με μικρές κρίσεις που πάντα όμως δημιουργούν κάτι νέο. Αυτή είναι και η ουσία του έργου του: να φτιάξει έναν κόσμο νέο, ανοιχτό, και να αφήσει τους θεατές να αποφασίσουν μόνοι τους τι είναι σημαντικό.
Στην πραγματικότητα ο σπουδαίος δημιουργός «προσπαθεί να μας δώσει τη δυνατότητα να μαγευτούμε σε μια εποχή που δεν έχει μαγεία».
Ο Φιλίπ Κεν για το ελληνικό κοινό
Ο Φιλίπ Κεν δεν είναι άγνωστος στο ελληνικό κοινό, καθώς με την παράσταση Farm Fatale έχει ξαναβρεθεί στην Ελλάδα. Ωστόσο στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, ο Γάλλος δημιουργός θα παρουσιάσει για πρώτη φορά παράστασή του.
«Το Ηρώδειο είναι ένας χώρος πολύ ιδιαίτερος, όπως άλλωστε και το Carrière de Boulbon, με αυτόν τον απίστευτο βράχο, ένα σκηνικό σχεδόν γεωλογικού ενδιαφέροντος, ένα φυσικό τοπίο, τόσο φυσικό που γίνεται υπερφυσικό. Η παράσταση στη συνέχεια θα ταξιδέψει σε διαφορετικούς τόπους στην Ευρώπη, θα βρεθούμε σε κλειστά θέατρα από το Παρίσι και το Βερολίνο ως τη Μαδρίτη, όπου θα έχουμε τη χαρά να παρουσιάσουμε το έργο στην πόλη που φιλοξενεί τον πίνακα του Ιερώνυμου Μπος» λέει ο Φιλίπ Κεν.
Ο Γάλλος σκηνοθέτης θυμάται με ιδιαίτερη θέρμη και την περυσινή του συμμετοχή στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου:
«Εδώ και χρόνια αυτή είναι η όμορφη περιπέτεια του Vivarium Studio, να έχουμε την τύχη να παρουσιάζουμε τις παραστάσεις μας σε διαφορετικές χώρες, όπως άλλωστε και πέρυσι με τη Farm Fatale. Η παρουσίαση του έργου στην Αθήνα παραμένει μια σπουδαία ανάμνηση για την ομάδα μου – η σχέση με τους θεατές, αλλά και το feedback που είχαμε για την παράσταση. Αισθάνομαι ότι το κοινό έχει αυτή την ευαισθησία στην αποκωδικοποίηση των στοιχείων, την ανάλυση και το διάλογο που αναπτύχθηκε γύρω από το έργο μετά από την παρουσίασή του στο Φεστιβάλ».
Μερικές κριτικές από το εξωτερικό
Η πρεμιέρα στην Αβινιόν κέρδισε κοινό και κριτικούς, με πολλά σχόλια στον Τύπο να απεικονίζουν τη θετική απήχηση της παράστασης.
«Μια εποποιία, μεταξύ κόλασης και παραδείσου»
«… ο σκηνοθέτης αξιοποιεί μοναδικά το φυσικό τοπίο για να αφηγηθεί ποιητικά, με τρυφερότητα και χιούμορ, το τέλος του κόσμου»
«Αυτός ο Κήπος των ηδονών θα σημαδέψει την ιστορία του Φεστιβάλ. Είναι ένα μνημείο τρέλας, αισθητικής, επιτέλεσης. Είναι απολαυστικό να ανακαλύπτεις εκ νέου ανατρεπτικές φόρμες του ζωντανού θεάματος που εξελίσσουν την οπτική του κόσμου».
*
Δημιουργία στις 6 Ιουλίου 2023,
στο Carrière de Boulbon του Φεστιβάλ της Αβινιόν
Με τις/τους Jean-Charles Dumay, Léo Gobin, Sébastien Jacobs , Elina Löwensohn, Nuno Lucas, Isabelle Prim, Thierry Raynaud, Gaëtan Vourc’h
Σύλληψη, σκηνοθεσία, σκηνογραφία Philippe Quesne
Πρωτότυπα κείμενα Laura Vazquez
Άλλα κείμενα (TBA)
Κοστούμια, γλυπτά Karine Marques Ferreira
Συνεργάτις σκηνογραφίας Élodie Dauguet
Δραματουργός Éric Vautrin
Βοηθός François-Xavier Rouyer
Τεχνική συνεργασία Marc Chevillon
Ήχος Janyves Coïc
Φώτα Jean-Baptiste Boutte
Σκηνικός εξοπλισμός Mathieu Dorsaz
Διεύθυνση σκηνής François Boulet, Martine Staer
Τεχνικός σκηνής Ewan Guichard
Τεχνικός βίντεο Matthias Schnyder
Τεχνικός φωτισμού Cassandre Colliard
Αμπιγιέζ Estelle Boul
Κατασκευή σκηνικών Ateliers du Théâtre Vidy-Lausanne
Παραγωγή και κρατήσεις Judith Martin, Elizabeth Gay
Παραγωγή της Vivarium Studio Charlotte Kaminski
Παραγωγή Vivarium Studio, Théâtre Vidy-Lausanne
Συμπαραγωγή Festival d’Avignon - Ruhrtriennale (Γερμανία) - Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου (Ελλάδα) - Tangente St. Pölten, Festival für Gegenwartskultur (Αυστρία) - Berliner Festspiele (Γερμανία) - Théâtre du Nord, Centre Dramatique National Lille Tourcoing Hauts-de-France - Maison de la Culture d’Amiens, Pôle européen de création et de production - Les 2 Scènes, Scène nationale de Besançon - Centro dramatico nacional (Μαδρίτη, Ισπανία) - MC93, Maison de la culture de Seine-Saint-Denis Bobigny - Le Maillon, Théâtre de Strasbourg, Scène européenne - Kampnagel (Αμβούργο, Γερμανία) - Festival NEXT - Scène nationale Carré-Colonnes Bordeaux-Métropole - National Theater and Concert Hall Taipei (Ταϊβάν)