Οι παππούδες μας τα έχουν βρει σκούρα. Μπορεί πολλές φορές να μην το παραδέχονται, αλλά είναι πασιφανές, ακόμη και μέσα στην ίδια τους τη γειτονιά, ότι τους έχει «καταπιεί» η τεχνολογία.
Παλαιότερα, ήμασταν όλοι ίσοι απέναντι σε κινήσεις όπως την οργάνωση μιας εκδρομής ή ενός μεγάλου ταξιδιού στο εξωτερικό. Σήμερα όμως, η ψηφιακή ανισότητα έχει δημιουργήσει μία τεράστια ψαλίδα μεταξύ των νέων, των μεσηλίκων και των ηλικιωμένων.
Και κανείς δεν λέει ότι η τεχνολογία είναι κάτι αρνητικό, εννοείται ότι έχει βοηθήσει πάρα πολύ τον εν ενεργεία επαγγελματικά πληθυσμό, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της πανδημίας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν δημιουργεί και προβλήματα σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες που αν μη τι άλλο αξίζουν τον σεβασμό και την υποστήριξη όλων.
Για παράδειγμα, η 80χρονη κυρία που περιμένει υπομονετικά στην ουρά της τράπεζας για να κάνει τις συναλλαγές της στο ταμείο, αντί να χρησιμοποιήσει το internet banking, τα ΑΤΜ ή τα αυτόματα μηχανήματα συναλλαγών, είναι βέβαιο ότι δεν θα μπορέσει να βρει και την καλύτερη προσφορά για τις διακοπές της- και κατ’ επέκταση θα χάσει την ευκαιρία να γνωρίσει τον κόσμο και να γεμίσει ευεργετικές εμπειρίες ή και ήπιες θεραπείες, στα χρόνια της ελευθερίας της.
Μία σημαντική πρωτοβουλία που επιχείρησε να βοηθήσει, ήταν το πρόγραμμα Digital Inclusion για τους ανθρώπους άνω των 65 ετών, στο οποίο συμμετείχε μεταξύ άλλων ο φορέας ευζωίας ηλικιωμένων «50και Ελλάς» και στο οποίο άτομα μεγαλύτερης ηλικίας εκπαιδεύονται στη χρήση εφαρμογών για την πραγματοποίηση καθημερινών συναλλαγών σε θέματα υγείας, τραπεζικής, αγορών, πρόσβασης σε δημόσιες υπηρεσίες και άλλα. Κάτι γίνεται και προς αυτή την κατεύθυνση, ωστόσο η διάδοση τέτοιων προγραμμάτων θα έπρεπε να προωθείται και από περαιτέρω συνέργειες.
Ως επί το πλείστον, πάντως, τουλάχιστον στη χώρα μας, οι μεγάλοι σε ηλικία άνθρωποι, αν δεν έχουν κάποιον να τους βοηθήσει στην επιλογή προορισμού και ξενοδοχείου, αλλά και στην γενικότερη οργάνωση των διακοπών τους, τα «ασημένια» ή «χρυσά» χρόνια όπου υποτίθεται ότι απολαμβάνει κανείς την ελευθερία του από επαγγελματικές και άλλες υποχρεώσεις, δεν αποδίδουν το μέγιστο των όσων οφείλονται στους ηλικιωμένους συνανθρώπους μας. Ναι μεν υπάρχουν μεγάλοι σε ηλικία τουρίστες που έχουν προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα των ανέπαφων συναλλαγών και των ηλεκτρονικών αναζητήσεων, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος της συγκεκριμένης ομάδας, «κρύβεται» πίσω από κάποιο γνώριμο εξοχικό που δεν χρειάζεται ταξιδιωτικές διαδικασίες ή ελπίζει στην πρωτοβουλία των παιδιών του. Από την άλλη, βέβαια υπάρχουν και σημαντικές λύσεις που προσφέρουν τα ταξιδιωτικά γραφεία.
Οι διακοπές είναι σημαντικό κομμάτι της ζωής. Παρέχουν την ευκαιρία επαναφόρτισης, κοινωνικοποίησης και εξερεύνησης νέων τόπων και τρόπων ζωής. Στο εξωτερικό, το μεγαλύτερο πρόβλημα για τους ηλικιωμένους, είναι η προσβασιμότητα. Για πολλούς χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων ή μπαστουνιού, η ιδέα να κάνουν διακοπές μπορεί να είναι τρομακτική, ακόμη κι αν συνοδεύονται από μέλη της οικογένειάς τους.
Αλλά τα καλά νέα για τους ξένους τουρίστες, είναι ότι τα προσβάσιμα ταξίδια είναι εφικτά – χρειάζονται απλώς λίγο περισσότερο προγραμματισμό. Μπορούν επίσης να επικοινωνήσουν με οποιαδήποτε από τις τουριστικές εταιρείες που ειδικεύονται σε προσβάσιμες εκδρομές για ηλικιωμένους ή να επικοινωνήσουν με έναν ταξιδιωτικό πράκτορα για να τους βοηθήσει να προγραμματίσουν το ταξίδι τους. Τι γίνεται όμως μετά, στη διαδικασία μετάβασης και επιστροφής αλλά και στον ίδιο τον προορισμό;
Οι ηλικιωμένοι που είναι μόνοι τους, είναι ένα γεγονός που φρενάρει κάθε διάθεση για διακοπές, κυρίως λόγω της ανασφάλειας που πηγάζει από αυτή καθ’ αυτή τη μοναχικότητα. ‘Ισως στην περίπτωση των εγχώριων ηλικιωμένων τουριστών, μία πρωτοβουλία που θα μπορούσε να υποστηρίξει τα ταξίδια των μεγάλων σε ηλικία ανθρώπων, να ήταν παρόμοια με τη Βοήθεια στο Σπίτι, Βοήθεια στις Διακοπές. Αλλά αυτό είναι μια μεγάλη κουβέντα.
Η οικονομική διάσταση του ζητήματος για τον ελληνικό τουρισμό
Σύμφωνα με έρευνα του «50και Ελλάς», οι άνθρωποι άνω των 60 ετών παγκοσμίως, υπολογίζονται σε περίπου 1 δισ. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό το δεδομένο, μέχρι το 2050 οι παγκόσμιοι κάτοικοι άνω των 60, θα φτάσουν τα 2 δισ. Τα παιδιά που γεννιούνται τον 21ο αιώνα έχουν πάνω από 50% πιθανότητα να ζήσουν πάνω από 100 χρόνια. Στην Ευρώπη, εκτιμάται ότι το ποσοστό ηλικιωμένων τουριστών αναμένεται να αυξηθεί σε 26% το 2030 και 32% το 2050, ενώ έως το 2050, το 1/3 της συνολικής τουριστικής δαπάνης θα προέρχεται από άτομα που θα έχουν υπερβεί το 65ο έτος της ηλικίας τους.
Ταυτόχρονα, άνθρωποι με προβλήματα υγείας επιλέγουν όλο και πιο συχνά να αναζητήσουν θεραπείες σε άλλες χώρες, ή να συνδυάσουν θεραπεία με διακοπές σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς. Αυτές οι τάσεις έχουν δημιουργήσει δύο πολύ μεγάλες αγορές, τον τουρισμό τρίτης ηλικίας και τον τουρισμό υγείας.
Σε προηγούμενη μελέτη της διαΝΕΟσις με το Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής και ομάδα ερευνητών υπό τον συντονισμό του καθηγητή κοινωνικής και προληπτικής ιατρικής στο ΕΚΠΑ Γιάννη Τούντα, αναλύθηκαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και οι υποκατηγορίες αυτών των κλάδων, καθώς και το πώς άλλες χώρες επενδύουν στην προσέλκυση ηλικιωμένων και ασθενών τουριστών Η μελέτη χαρτογραφεί το τι ισχύει στη δική μας χώρα και προσδιορίζει το πόσα θα μπορούσε να κερδίσει η ελληνική οικονομία, αν αναπτύσσονταν υποδομές.
Συνοπτικά, παρατίθενται στοιχεία της έρευνας: Ο μέσος Ευρωπαίος εκτιμάται ότι θα παραμείνει υγιής και δραστήριος για 8,3 έτη μετά την ηλικία των 65 ετών-στη Βόρεια Ευρώπη ακόμα περισσότερα. Παρ’ όλα αυτά ένα μεγάλο ποσοστό ηλικιωμένων, το 46% όσων είναι ηλικίας άνω των 60 αναφέρουν μια μορφή ανικανότητας. Η πλειοψηφία των ατόμων άνω των 65 πάσχουν από κάποιο χρόνιο νόσημα. Το 30% των ατόμων άνω των 65 ετών πέφτει μια φορά τον χρόνο. Ένας στους τρεις άνω των 60 έχει απώλεια ακοής. Αλλά το θέμα της υγείας δεν είναι το μόνο που τους διαφοροποιεί. Οι ηλικιωμένοι στον δυτικό κόσμο είναι κατά κανόνα πιο ευκατάστατοι από ό,τι οι νεότεροι. Σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, τα εισοδήματα στην ηλικία των 50 ετών είναι υψηλότερα από το γενικό μέσο όρο του πληθυσμού τους.
Και ταξιδεύουν όλο και περισσότερο. Η μόνη πληθυσμιακή ομάδα στην Ευρώπη που αυξάνει και τον αριθμό των ταξιδιών της και την ταξιδιωτική δαπάνη είναι οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών. Ως τουρίστες, δε, έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ταξιδεύουν συχνότερα, ξοδεύουν περισσότερα, επιλέγουν πιο μακρινούς προορισμούς και μένουν για περισσότερο χρόνο εκεί. Απαιτούν, δε, υπηρεσίες καλής ποιότητας.
Είναι ένα κοινό που, για μια χώρα σαν τη δική μας, που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό, είναι απαραίτητο.
Αν εστιάσουμε σε αυτό το 26% των Ευρωπαίων τουριστών, πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο κομμάτι τις αγοράς, το οποίο επίσης χωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες: Εκείνους που είναι υγιείς και εκείνους που έχουν κάποια προβλήματα υγείας. Ένα μεγάλο μέρος αυτού του πληθυσμού τρίτης ηλικίας που ταξιδεύει, έχει ανάγκη από κάποιας μορφής ιατρική υποστήριξη. Επιθυμούν, λοιπόν, να έχουν εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας στον τόπο που επισκέπτονται, ακόμα κι αν δεν πάσχουν από κάποιο νόσημα.
Η άλλη κατηγορία, οι τουρίστες μακράς διάρκειας, χωρίζονται κι αυτοί σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με το αν ενοικιάζουν ή αγοράζουν σπίτι στον προορισμό τους. Αυτή η κατηγορία, που έχει και το όνομα “snowbird tourism”, μεγαλώνει ολοένα και περιλαμβάνει κυρίως συνταξιούχους από πλούσιες βόρειες χώρες, που επιλέγουν να περάσουν ένα μέρος του χρόνου, συνήθως τον χειμώνα, σε νοτιότερα, θερμότερα κλίματα. Ένα 7,3% των ενηλίκων στην Ευρώπη δηλώνει ότι θα ήθελε μετά τη σύνταξή του να πάει να μείνει στη Νότια Ευρώπη. Στη Γερμανία το ποσοστό είναι 9%. Στην Αγγλία είναι 15,3%. Περίπου 120.000 Βρετανοί ηλικίας άνω των 65 ζουν στην Ισπανία -ένας αριθμός που έχει διπλασιαστεί τα τελευταία 10 χρόνια. Είναι μια μεγάλη αγορά, η οποία αναμένεται να μεγαλώσει περισσότερο, πολύ γρήγορα. Τα επόμενα 20 χρόνια θα συνταξιοδοτηθούν 120 εκατομμύρια Ευρωπαίοι.
Αυτό σημαίνει ότι τα επόμενα 20 χρόνια εκτιμάται ότι θα έχουμε ζήτηση στη Νότια Ευρώπη για περίπου 2,7 εκατ. παραθεριστικές κατοικίες. Διάφορες πρωτοβουλίες, τόσο κρατικές, όσο και από την τοπική αυτοδιοίκηση και την ιδιωτική πρωτοβουλία σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, το πρόγραμμα European Senior Tourism (EST) προσελκύει Ευρωπαίους τουρίστες τρίτης ηλικίας από άλλες χώρες της Ευρώπης σε ισπανικούς τουριστικούς προορισμούς με πολύ χαμηλές τιμές κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου ή της άνοιξης, εκτός περιόδου αιχμής δηλαδή. Το πρόγραμμα IMSERSO επιδοτεί τη βελτίωση τουριστικών υποδομών ώστε να μπορούν να εξυπηρετούν άτομα της τρίτης ηλικίας ή άτομα με αναπηρίες, ενώ επιδοτεί και προγράμματα κοινωνικού τουρισμού για ηλικιωμένους.
Εν κατακλείδι, η χώρα μας θα μπορούσε να ωφεληθεί οικονομικά προσελκύοντας ηλικιωμένους τουρίστες για να περνούν στην Ελλάδα τα χρόνια της συνταξιοδότησής τους, ασθενείς τουρίστες που θέλουν να συνδυάσουν τη θεραπεία τους με διακοπές, ή άλλους τουρίστες που αναζητούν υπηρεσίες ευεξίας και υγείας.