Η Pan Am ανήκει εδώ και 30 χρόνια στην ιστορία. Η τελευταία πτήση PΑ436 από το Bridgetown, πρωτεύουσα των Μπαρμπάντος στο Μαϊάμι έγινε στις 4 Δεκεμβρίου του 1991. Και με αυτή μπήκε ο επίλογος του μύθου 64 χρόνων παγκόσμιας πρωτοπορίας στις αερομεταφορές, που διατηρεί όμως την αίγλη του ακόμη και μέχρι σήμερα.
Σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά ιδιαίτερα στο Βερολίνο, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου έγινε συνώνυμο της ελευθερίας και της ελπίδας. «Καμία αεροπορική εταιρεία δεν έχει επηρεάσει τις αερομεταφορές σε τόσο καθοριστικό βαθμό, και καμία άλλη δεν κατάφερε να προσφέρει στο κοινό τέτοιες υπηρεσίες», λέει ο Ματίας Χίνε, επιχειρηματίας του Βερολίνου, ειδικός της Pan Am και συγγραφέας ογκώδους βιβλίου για την αεροπορική εταιρεία.
«Έτσι γεννήθηκε ένας μύθος για την ελευθερία να μεταφέρει κανείς επιβάτες οπουδήποτε στον κόσμο μέσα σε λίγες ώρες και ανά πάσα στιγμή». Η Pan Am μπόρεσε να το κάνει αυτό με το παγκόσμιο δίκτυό της. Παρόμοια αεροπορική εταιρεία δεν υπήρξε ποτέ ξανά.
Η Pan Am των ηπείρων
΄Όλα ξεκίνησαν στις 19 Οκτωβρίου του 1927 με ένα δανεισμένο υδροπλάνο με τη διαδρομή από την Φλόριντα στην Κούβα. Θεωρείται η πρώτη πτήση της Pan Am, πίσω από την οποία ήταν ο τότε 28χρονος επιχειρηματίας Χουάν Τριπ, γόνος πλούσιας οικογένειας από το New Jersey. Μέχρι την αποχώρησή του το 1968 ο Τριπ δημιούργησε μια μοναδική αεροπορική αυτοκρατορία, που έφερε τον κόσμο κοντά όσο κανένας άλλος.
Ο πρώτος του άθλος όμως έγινε τον Νοέμβριο του 1935, όταν το υδροπλάνο της Pan Am Martin M-130 με το όνομα China Clipper κατάφερε να διασχίσει τον Ειρηνικό από το Σαν Φρανσίσκο στη Μανίλα. Το τετρακίνητο ιπτάμενο σκάφος κάλυψε τα 12.875 χιλιόμετρα σε επτά ημέρες ξεπερνώντας κατά πολύ την ταχύτερη σύνδεση με πλοίο που διαρκούσε τότε πάνω από δύο εβδομάδες. Ήδη από το 1937 ακολούθησαν συνδέσεις μέσω του Ατλαντικού με την Ευρώπη, το Λονδίνο και το Παρίσι ήταν οι πρώτες πρωτεύουσες που συνδέθηκαν για αεροπορικές μεταφορές με τον Νέο Κόσμο.
Μέσα σε μόλις 10 χρόνια η Pan Am είχε φέρει τις ηπείρους πολύ πιο κοντά. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Pan Am, αν και ιδιωτική, καθιερώθηκε περίπου ως εθνική αεροπορική εταιρεία των HΠΑ για διεθνείς πτήσεις, παρόλo που ο ανταγωνισμός γίνονταν όλο και πιο σκληρός. Από τον Ιανουάριο του 1946 η Pan Am καθιερώθηκε ως η πρώτη αεροπορική εταιρεία υπερατλαντικών μεταφορών με χερσαία αεροπλάνα. Η πτήση με DC-4 από τη Νέα Υόρκη στο Hum κοντά στο Λονδίνο διαρκούσε 17 ώρες και 40 λεπτά με ενδιάμεσες στάσεις, προς τη Λισσαβόνα μάλιστα 21 ώρες. Ήδη το 1948 η Pan Am με την προκάτοχό της AOA αντιπροσωπεύονταν στη μεταπολεμική Γερμανία, ως πρώτη αεροπορική εταιρεία, πολύ πριν επιτραπεί στους Γερμανούς να εκτελούν αεροπορικές πτήσεις από το 1955.
Διορατικός ο Χουάν Τριπ
Αποφασιστικός παράγοντας υπήρξε η συμμετοχή των Αμερικανών στις μεταφορές στο Βερολίνο. Στη διαιρεμένη σε ζώνες πόλη μπορούσαν να πετάξουν μόνο οι Σύμμαχοι και η Pan Am από το 1950 ανέλαβε αυτόν τον ρόλο. Το τετρακίνητο DC-4 πετούσε μέσω αεροδιαδρόμων σε 6 δυτικές γερμανικές πόλεις. «Δεν διέθετε καμπίνα υπό πίεση και συχνά ένιωθα χάλια» λέει η Βερολινέζα Γιούτα Κάρτσμπουργκ, που το 1958, μόλις τελείωσε τη σχολή διερμηνέων, προσελήφθη ως αεροσυνοδός στην Pan Am.
«Τότε πετούσαμε κυρίως πρόσφυγες». Εκείνη την εποχή η αεροπορική εταιρεία είχε απλωθεί τόσο πολύ παγκόσμια, όπως καμιά άλλη, και μετέφερε σχεδόν 2,6 εκ. επιβάτες. Αλλά ο Χουάν Τριπ ήθελε περισσότερα, ήθελε να ανοίξει τις πτήσεις σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, και όχι μόνο στους πλούσιους. Και ο Τριπ είχε ένα ασυναγώνιστο ταλέντο στις τεχνικές καινοτομίες.
Μέσα της δεκαετίας του 50 θεώρησε ότι είχε έρθει ο καιρός για να ξεκινήσει η εποχή του τζετ και τον Οκτώβριο του 1955 παρήγγειλε μονομιάς δύο ανταγωνιστικά μοντέλα τη πρώιμης εποχής των τζετ: 20 τετρακίνητα 707 της Boeing και 25 DC-8 της Douglas. Με τον επικεφαλής της Boeing Γουίλιαμ Άλεν τον συνέδεε βαθιά φιλία. Ντιλ εκατομμυρίων ανάμεσα στους δύο άνδρες, που ρίσκαραν τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεών τους, γίνονταν πάντα με τη λογική: «Εσύ θα δημιουργείς κι εγώ θα αγοράζω», όπως έλεγε ο Τριπ στον Άλεν.
Χωρίς την προνοητικότητα και την οικονομική ισχύ της Pan Am η κατασκευή αεροσκαφών και οι αερομεταφορές θα είχαν αναπτυχθεί πολύ πιο αργά. Στις 26 Οκτωβρίου του 1958 ξεκίνησε η εποχή του τζετ με την παρθενική πτήση ενός Boeing 707 από τη Ν. Υόρκη για το Παρίσι. Το τετρακινητήριο αεροσκάφος χάρη στην ώθηση της Pan Am έγινε μεγάλη επιτυχία. Και η Pan Am αναδείχθηκε στην πιο λαμπερή αεροπορική εταιρεία σε όλον τον κόσμο.
Το Λόκερμπι έφερε τον κατήφορο
Τη δεκαετία του 60 οι επιχειρήσεις του Χουάν Τριπ με την αεροπορική εταιρεία ανθούσαν με ετήσια αύξηση επιβατών ανά 15%. Αλλά δεν έμεινε με δεμένα τα χέρια. Στις 13 Απριλίου του 1966 έκανε ένα ακόμη κβαντικό άλμα παραγγέλλοντας από την Boeing 25 αεροσκάφη του τύπου 747, ενός μοντέλου ασύλληπτων δυνατοτήτων που μετέφερε μέχρι 490 επιβάτες και που αργότερα ονομάστηκε Jumbo Jet. Όλες αυτές οι εξελίξεις δεν θα μπορούσαν να γίνουν χωρίς το θάρρος και το όραμα του Χουάν Τριπ. Μετά την αποχώρησή του τη δεκαετία του 80 ακολούθησαν αλλαγές στη διοίκηση και δυσμενείς συγχωνεύσεις. Η εταιρεία του πήρε τον κατήφορο και η αίγλη της έγινε μακρινή ανάμνηση. Ο στόχος του Τρίπε να κάνει τις πτήσεις προσιτές στις μάζες επετεύχθη με το Boeing 747 και οι μέρες δόξας της αεροπορίας ως αγαθού πολυτελείας τελείωσαν οριστικά. Σε όλη της δεκαετία του 80 η Pan Am βρίσκονταν σε δεινή οικονομική θέση.
Και μετά ήρθε η βομβιστική επίθεση στο Λόκερμπι, στις 21 Δεκεμβρίου του 1988 πάνω από τη Σκοτία, με 270 νεκρούς. Οι κρατήσεις σταμάτησαν, στις 4 Δεκεμβρίου η αεροπορική εταιρεία κήρυξε πτώχευση. «Πάντα υπήρχε ελπίδα, αλλά πάντα κάτι συνέβαινε, η πτώση της Pan Am εξακολουθεί να είναι για μένα μυστήριο» είπε κάποτε ο βετεράνος πιλότος Τζό Χάσελμπι, που στο μεταξύ έχει πεθάνει. Στο Βερολίνο άλλοι βετεράνοι πιλότοι συναντώνται δύο φορές τον χρόνο, όπως γίνεται και στην Αμερική. «30 χρόνια μετά τη χρεοκοπία η κληρονομιά της Pan Am συνεχίζει να ζει» λέει η αεροσυνοδός Ντέμπορα Στατάνο Γκαουντιόζο από το Μουσείο Pan Am της Ν. Υόρκης. «Καθόρισε την επιβατική αεροπορία και η επιρροή της είναι ορατή μέχρι και σήμερα».
Πηγή: DW