Δέκα χρόνια μετά την έξοδο της Πορτογαλίας από τη δημοσιονομική εποπτεία της τρόικας τίθεται το ερώτημα με ποιο τρόπο έχει επηρεαστεί η οικονομία της χώρας από το πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας και συνακόλουθου δημοσιονομικού ελέγχου.
Μεταξύ των ειδημόνων στην Πορτογαλία, έχει εκφραστεί η άποψη ότι ο διαρθρωτικός αντίκτυπος του προγράμματος στην πορτογαλική οικονομία δεν ήταν τόσο κρίσιμος και ότι αυτή δεν θα ήταν πολύ διαφορετική από αυτό που είναι σήμερα, δηλαδή, μια μικρή, ανοιχτή οικονομία, με πολύ μεγάλη εξάρτηση από το εξωτερικό, σημαντικά εστιασμένη στις υπηρεσίες και ειδικά στον τουρισμό. Για τον κ. Pedro Braz Teixeira, διευθυντή του γραφείου ερευνών του Φόρουμ για την Ανταγωνιστικότητα, υπήρξε πρόοδος στην αναπτυξιακή πορεία της πορτογαλικής οικονομίας, αλλά οι απαιτούμενες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις δεν ολοκληρώθηκαν. Η παραγωγικότητα στην Πορτογαλία παραμένει πολύ χαμηλή (και η τρίτη χαμηλότερη στην ευρωζώνη) και η σχετική απόσταση από τον μέσο όρο της ευρωζώνης εξακολουθεί να είναι μεγάλη.
Σε κάθε περίπτωση, είναι αδιαμφισβήτητο ότι η διάσωση ανάγκασε τις εθνικές επιχειρήσεις, που στερήθηκαν ξαφνικά την εγχώρια αγορά, να στραφούν περισσότερο στις εξαγωγές, τάση που παγιώθηκε τα επόμενα χρόνια. Αυτή ήταν, κατά γενική ομολογία, μια από τις κύριες θετικές αλλαγές στην πορτογαλική οικονομία, η οποία αύξησε τις εξαγωγές αγαθών κατά 81%, σε τρέχουσες τιμές, μεταξύ 2014 και 2023. Η αύξηση του μεριδίου των εξαγωγών στο εθνικό ΑΕΠ υπήρξε αξιοσημείωτη, καθώς, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής (INE), αυτό διαμορφώθηκε από 40,2% του ΑΕΠ, το 2014, σε 47,4% το 2023, μετά από την κορύφωσή του σε 49,6%, το 2022.
Ο τουρισμός, με τη σειρά του, απέκτησε μεγαλύτερη βαρύτητα στη δημιουργία εθνικού πλούτου, με την Πορτογαλία να κάνει την εμφάνισή της στο ραντάρ των παγκόσμιων ταξιδιωτών. Οι υπηρεσίες τουρισμού και ταξιδίων υπερδιπλασιάστηκαν μεταξύ 2014 και 2023. Ενώ ο εν λόγω τομέας αντιπροσώπευε, το 2014, το 5,9% του ΑΕΠ, το 2023 (και έχοντας περάσει από την πανδημική ύφεση), το σχετικό ποσοστό του ανήλθε σε 9,5%, σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Πορτογαλίας και του INE. Ο κ. Nogueira Leite, καθηγητής Οικονομίας στο πανεπιστήμιο Nova BSE της Λισσαβώνας, σε συζήτησή του σχετικά με το θέμα με την έγκριτη πορτογαλική εφημερίδα Expresso, προειδοποιεί για τον κίνδυνο από την υπερβολική εξειδίκευση στον τουρισμό, η οποία δεν είναι συμβατή με την αναζήτηση ενός νέου επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης, λόγω και της σχετικά χαμηλής προστιθέμενης αξίας του τομέα.
Εκτός από την έμφαση στις εξαγωγές, η κληρονομιά της περιόδου της τρόικας με τη μεγαλύτερη διάρκεια ήταν η εστίαση στη δημοσιονομική σταθερότητα. Και ενώ πριν από το 2010, η χώρα παρουσίαζε υψηλά ελλείμματα, ο στόχος της δημοσιονομικής ισορροπίας αποτελεί πλέον πεδίο ομοφωνίας μεταξύ των δύο μεγαλύτερων κομμάτων.
Σύμφωνα με τον κ. Miguel Faria e Castro (οικονομολόγο στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ), παρόλο που δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η διαχείριση του προϋπολογισμού την περίοδο μετά την τρόικα ήταν συνετή, έλαβε χώρα μια άνευ προηγουμένου περικοπή στα επίπεδα των δημοσίων επενδύσεων στην Πορτογαλία, πολύ πιο δραστική από ό,τι στις λοιπές χώρες της ευρωζώνης. Οι δημόσιες επενδύσεις έπεσαν κατακόρυφα στις αρχές της περασμένης δεκαετίας, φθάνοντας τα ιστορικά χαμηλά επίπεδα των 2,9 δισ. ευρώ, το 2016. Μόλις το 2020, έτος της πανδημίας, ξεπέρασαν τα 4 δισ. ευρώ. Το 2023, ανήλθαν σε περίπου 6,7 δισ. ευρώ (ή 2,6% του ΑΕΠ), σε μεγάλο βαθμό, χάρη στη χρηματοδότηση από το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (PRR). Ωστόσο, αυτό το επίπεδο-ρεκόρ για την Πορτογαλία ήταν το τρίτο χαμηλότερο μέγεθος δημοσίων επενδύσεων της ευρωζώνης και αντιστοιχεί σε λιγότερο από τον μέσο όρο του 3,3% του ΑΕΠ των 20 χωρών της. Η αναστροφή της μείωσης των δημοσίων επενδύσεων θα πρέπει να είναι προτεραιότητα για τα επόμενα χρόνια, σύμφωνα και με τον κ. Nogueira Leite.
Όσον αφορά στους υπόλοιπους τομείς, η απασχόληση έχει ανακάμψει και βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, αλλά η αποχώρηση 200.000 Πορτογάλων, ιδιαίτερα των νέων, που αναζητούν καλύτερους μισθούς και συνθήκες διαβίωσης στο εξωτερικό, αποτελεί πλήγμα για τη χώρα και τις οικονομικές προοπτικές της. Στον δημόσιο τομέα, ο αριθμός των απασχολούμενων υπαλλήλων έχει, ήδη, αποκατασταθεί, αλλά υπάρχουν ζωτικοί τομείς, όπως η υγεία ή η παιδεία (η οποία έχασε 30 χιλιάδες εκπαιδευτικούς επί τρόικας) που δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα. Παρόλο που οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων αυξάνονται, η δημόσια διοίκηση δυσκολεύεται από τον ανταγωνισμό με τον ιδιωτικό τομέα στην αναζήτηση καταρτισμένων επαγγελματιών, κι αυτό παρά το ευνοϊκότερο ωράριο εργασίας και της εγγυήσεις μεγαλύτερης εργασιακής ασφάλειας που παρέχει. Οι συνταξιούχοι αποκαταστάθηκαν, σε μεγάλο βαθμό, μετά τις περικοπές κατά τη διάρκεια της τρόικας, αλλά οι διαδοχικοί κλυδωνισμοί που αντιμετώπισαν κατά την περίοδο δημοσιονομικής προσαρμογής (και ακόμη και μετά από αυτήν) κατέληξαν να κλονίσουν τη σχέση εμπιστοσύνης με το σύστημα.
Εν κατακλείδι, υπήρξε ένας συνδυασμός θετικών και αρνητικών επιδράσεων στην πορτογαλική οικονομία ως απόρροια του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής της τρόικας. Σε κάθε περίπτωση, όμως, τα επιτεύγματα δεν θα πρέπει να θεωρούνται δεδομένα, όπως προκύπτει και από το οικονομικό δελτίο του Ιουνίου της Τράπεζας της Πορτογαλίας, στο οποίο αναφέρεται ότι τα κυβερνητικά μέτρα που εγκρίθηκαν πρόσφατα δημιουργούν κίνδυνο εκ νέου καταγραφής δημοσιονομικών ελλειμμάτων, τα επόμενα χρόνια. Σημειώνεται ότι, το 2023, η Πορτογαλία σημείωσε δημοσιονομικό πλεόνασμα 1,2% του ΑΕΠ.
(*) Οι πληροφορίες προέρχονται από το Γραφείο Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων Λισσαβώνας.