Ανδρέας Στυλιανόπουλος Από τα μέσα του 2022 η κανονικότητα στην παγκόσμια κρουαζιέρα - Ποιες τάσεις διαμορφώνονται, που ενδιαφέρουν και την Ελλάδα | Συνέντευξη στον εκδότη του Tornos News κ.Γιάννη Γιαννακάκη

Η πανδημία φέρνει μία νέα πραγματικότητα και στην παγκόσμια βιομηχανία κρουαζιέρας, τονίζει σε συνέντευξη που παραχώρησε στοTornos News ο  κ. Ανδρέας Στυλιανόπουλος, ιδιοκτήτης του ταξιδιωτικού οργανισμού Navigator Travel & Tourist Services, που αντιπροσωπεύει στην Ελλάδα, εδώ και δεκαετίες, τις μεγαλύτερες εταιρείες κρουαζιέρας στον κόσμο.

Οι οικονομικές επιπτώσεις, όπως λέει, υπήρξαν τόσο εξουθενωτικές για τις εταιρείες του κλάδου, που θα δούμε πολλές αλλαγές στη σύνθεση της παγκόσμιας βιομηχανίας κρουαζιέρας. Όπως και με τις αεροπορικές εταιρείες, δεν ξέρουμε πόσοι θα βγουν όρθιοι από αυτή την περιπέτεια, λέει χαρακτηριστικά.

Στη συνέντευξη, που παραχώρησε στον εκδότη του Tornos News κ. Γιάννη Γιαννακάκη, ο κ. Στυλιανόπουλος, μέλος του ΔΣ στο ΣΕΤΕ και στο Ελληνο-Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο, εκτιμά ότι στο μέλλον θα ξεπηδήσουν νέα προϊόντα στην κρουαζιέρα, καθώς οι απαιτήσεις του νέου δημογραφικού μίγματος που διαμορφώνεται στις τουριστικές αγορές αλλάζουν ριζικά και αυτό θα έχει αντίκτυπο σε όλες τις μορφές τουρισμού. 

Η μαζική και premium κρουαζιέρα θα εξακολουθεί να υπάρχει, λέει, αλλά και αυτή μεταλάσσεται με τα νέα κρουαζιερόπλοια της και αν καταφέρει να παραμείνει ανταγωνιστική μετά τα πλήγματα της πανδημίας, θα βρεθεί εκεί που ήταν σε 3 με 4 χρόνια από τώρα. 

Ως προς τις εκτιμήσεις για την επανεκκίνηση της κρουαζιέρας απαντά με ένα ερώτημα:

“Ακούγεται απαισιόδοξο, αλλά είναι κανένας που πιστεύει ότι θα δούμε κάποια στιβαρή κανονικότητα πριν από τα μέσα του '22;” αναρωτιέται.

Στις μελλοντικές τάσεις επίσης διαβλέπει μία σημαντική αύξηση σε brands πολύ υψηλής ποιότητας, εξερεύνησης παρθένων προορισμών και mega yacht κρουαζιερών. 

Αυτό, τονίζει, σίγουρα ενδιαφέρει την Ελλάδα, αν καταφέρει να δημιουργήσει το ανάλογο επίπεδο υπηρεσιών και υποδομών σε επιλεγμένους προορισμούς και νησιά. Δεν είναι μυστικό ότι ένα κρουαζιερόπλοιο 5 αστέρων με 300 επιβάτες μπορεί να φέρει παραπάνω έσοδα σε ένα προορισμό από ένα μαζικό 4.000 επιβατών, υπογραμμίζει.

Διαβάστε την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξη του κ.Στυλιανόπουλου, που ακολουθεί, για να έχετε μια έγκυρη ενημέρωση για τις πληγές που άφησε η πανδημία στην παγκόσμια κρουαζιέρα, για το τι προβλέπεται φέτος και τις τάσεις, που διαμορφώνονται για τα επόμενα χρόνια.

Σημειώνεται ότι ο ταξιδιωτικός οργανισμός Navigator Travel & Tourist Services αποτελεί τον πλέον εξειδικευμένο οργανισμό στην Ελλάδα στον τομέα της κρουαζιέρας και ταυτόχρονα κορυφαίο tour operator εισερχόμενου τουρισμού με υψηλή τεχνογνωσία στην απόλυτη εξυπηρέτηση του σύγχρονου ταξιδιώτη. 

Από την ίδρυσή του το 1962, από τον Αναστάσιο Στυλιανόπουλο, έως σήμερα, το Navigator εμπιστεύονται όλοι σχεδόν οι πρωταγωνιστές της παγκόσμιας βιομηχανίας της κρουαζιέρας. Έτσι σήμερα, με επικεφαλής τον Ανδρέα Στυλιανόπουλο, ο Navigator είναι αποκλειστικός αντιπρόσωπος marketing και πωλήσεων σε Ελλάδα, Κύπρο και Βουλγαρία των εταιριών Royal Caribbean International, Celebrity Cruises και Azamara Club Cruises και στρατηγικός συνεργάτης των Crystal Cruises, Oceania Cruises, Silversea Cruises, Paul Gauguin Cruises, Lueftner Cruises, A-Rosa Cruises, Ponant, Cruceros Australis,Oceanwide Expeditions, Sea Cloud Cruises, SeaDream Yacht Club,Variety Cruises, Viking Cruises, Volga Dream Cruises.

Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:

• Κε Στυλιανόπουλε, ξεκινώντας, θα θέλαμε να μας δώσετε μία εικόνα για το πώς αντιμετωπίσατε ως εταιρεία τις επιπτώσεις από την πανδημία;

-Το 2021 φτάσαμε με την εταιρεία μου τα 59 χρόνια στον χώρο του τουρισμού και της κρουαζιέρας, έχοντας διανύσει μία διαδρομή πραγματικά συναρπαστική. Από το 1962 που ο πατέρας μου ίδρυσε τον Navigator καταφέραμε να εισάγουμε πολλές καινοτομίες, ειδικά για τις εκδρομές εδάφους και την βέλτιστη ανάδειξη προορισμών, δημιουργώντας ένα πολύτιμο απόσταγμα εμπειρίας και τεχνογνωσίας. Τα τελευταία χρόνια επιτύχαμε πολλά και στον τομέα των πωλήσεων κρουαζιέρας, καταβάλλοντας μεγάλες προσπάθειες για την ανάπτυξη της Ελληνικής αγοράς, αλλά και άλλων αναδυόμενων αγορών της ευρύτερης περιοχής μας.

Προετοιμαζόμαστε για ένα διαφορετικό μέλλον

Η πανδημία, που μας κτύπησε στις αρχές του 2020, εκτός από τα αρνητικά της, υπήρξε καταλύτης για δημιουργική σκέψη. Μας έδωσε χρόνο να σκεφτούμε και να σχεδιάσουμε για ένα διαφορετικό μέλλον που λίγο θα θυμίζει την προ-COVID εποχή. Κανείς ακόμη δεν ξέρει το πόσο θα αλλάξουν οι επιχειρησιακές συνθήκες, η καταναλωτική συμπεριφορά και οι απαιτήσεις των εταιρειών κρουαζιέρας και των πελατών τους από τους προορισμούς. Ήδη πριν από την πανδημία περνούσαμε μία μεταβατική περίοδο που η κρουαζιέρα άλλαζε στην προσπάθειά της να εναρμονιστεί με τις δημογραφικές αλλαγές της σύγχρονης αγοράς, αλλά και με τα νέα οικονομικά δεδομένα που έφερε το τεράστιο επενδυτικό βάρος της ανανέωσης και αύξησης των στόλων. Τώρα προστέθηκαν και άλλοι αναπόφευκτα δυναμικοί παράγοντες...

Οι  προκλήσεις

 Δύο είναι οι προκλήσεις μας σήμερα. Να αναθερμάνουμε τη ζήτηση για κρουαζιέρα στις αγορές που εξυπηρετούμε και να δημιουργήσουμε νέους τρόπους εκτέλεσης των προϊόντων εδάφους. Δηλαδή, τρόπους που να εναρμονίζονται και με τα διεθνή πρωτόκολλα COVID-19 των εταιρειών κρουαζιέρας, αλλά και των προορισμών, χωρίς να μειώνεται η αξία της εμπειρίας του επισκέπτη. 

Η αντιμετώπιση της δεύτερης πρόκλησης οπωσδήποτε εξαρτάται και από την εθνική μας κανονιστική στάση στην πανδημία, αλλά και εκείνη σε τοπικό επίπεδο, ώστε μαζί να μπορούμε να λειτουργήσουμε εκδρομές που θα πείσουν τις εταιρείες κρουαζιέρας ότι διασφαλίζουν ικανοποιητικά την προστασία των πελατών τους. Αλλιώς δεν θα έρθουν...  

Τέλος, με την ομάδα του γραφείου μας στις ΗΠΑ επεξεργαζόμαστε νέες ιδέες πάνω στον τουρισμό, ακολουθώντας πάντα την πρωτοπόρα φιλοσοφία του ιδρυτή μας. 

• Δώστε μας έναν πρώτο απολογισμό του 2020 και τι προβλέπεται το 2021 για την κρουαζιέρα στην Ελλάδα;

-Είναι γεγονός ότι από τον περασμένο Μάρτιο η βιομηχανία κρουαζιέρας αναγκάστηκε να αναστείλει την λειτουργία της παγκοσμίως και έτσι έπαψε και η δραστηριότητα κρουαζιεροπλοίων στα Ελληνικά ύδατα. Ενώ η προσπάθεια που έγινε στην χώρα μας έφερε κάποια κίνηση γενικού τουρισμού το περασμένο καλοκαίρι, η κρουαζιέρα παρέμεινε και παραμένει απούσα μέχρι σήμερα. 

Το 2020 η κάθε εταιρεία κρουαζιέρας δεν είχε μόνο ν’ αντιμετωπίσει τις αγορές της σε καραντίνα και κλειστά λιμάνια, αλλά και την πρόκληση σχεδιασμού και εφαρμογής πολυσύνθετων λειτουργικών αλλαγών με σημαντικές υλικοτεχνικές παρεμβάσεις  που να εξασφαλίζουν την υγεία των πελατών και των πληρωμάτων τους. Αυτό σε μία περίοδο που οι διάφοροι διεθνείς και τοπικοί ελεγκτικοί οργανισμοί δεν είχαν ακόμη κατασταλάξει σε ένα τελικό κανονιστικό πλαίσιο που θα τις καθοδηγούσε και θα εξασφάλιζε τις εγκρίσεις επανεκκίνησής τους. Ήταν μια ρευστή κατάσταση, κάτι που εν πολλοίς ισχύει ακόμη όσο μαθαίνουμε νέα πράγματα για τους τρόπους μετάδοσης του COVID-19.  

Επίσης, κύριο μέλημα για την βιομηχανία κρουαζιέρας ήταν, και είναι, το να διαφυλάξει τη φήμη της και να επαναφέρει την αίσθηση σιγουριάς στον καταναλωτή για το ίδιο το προϊόν, πράγμα που είναι πάνω και πέρα από εγκρίσεις οργανισμών.  

Γιατί καθυστέρησε η επανεκκίνηση

Παρ όλο που οι εταιρείες ξεκίνησαν ν’ αντιμετωπίζουν αυτή τη νέα απειλή κάπως αυτοσχεδιαστικά για τους λόγους που είπα πριν, έγινε μία τεράστια προσπάθεια με απτά αποτελέσματα. Όμως, δεν απεφεύχθη η διάσταση του ανταγωνισμού και μία τάση απόκρυψης του τι κάνει ο ένας από τον άλλον, έτσι δεν επετεύχθη μία συντονισμένη συνεργασία σε επίπεδο βιομηχανίας που θα διευκόλυνε και τους ελεγκτικούς οργανισμούς. Αυτό, κατά την άποψή μου, καθυστέρησε την όλη διαδικασία εγκρίσεων επανεκκίνησης, ειδικά με το CDC (Centers for Disease Control and Prevention) των ΗΠΑ, αφού οι οργανισμοί αυτοί έπρεπε πρώτα να καταλήξουν στο νέο πλαίσιο λειτουργίας της κρουαζιέρας και μετά να κρίνουν ξεχωριστά τα όποια σχέδια εφαρμογής πρωτοκόλλων πρότεινε η κάθε εταιρεία. Το ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) της Ευρώπης κινήθηκε κάπως πιο γρήγορα και γι' αυτό είδαμε μία σχετικά καλύτερη πρόοδο στην Ευρωπαϊκή κρουαζιέρα.
Έτσι στη Μεσόγειο είδαμε κάποια ξεκινήματα, όπως π.χ. της MSC Grandiosa όπου εγκρίθηκαν και εφαρμόστηκαν με επιτυχία τα υγειονομικά πρωτόκολλα της πλοιοκτήτριας και βέβαια με αναχωρήσεις αρκετά μειωμένης χωρητικότητας επιβατών. Το ξεκίνημα αυτό σταμάτησε με το δεύτερο κύμα COVID-19 στην Ιταλία, που μας δείχνει πόσο πρώϊμα και αβέβαια είναι τα πράγματα. 

Πότε θα επανέλθει η κρουαζιέρα στην Ελλάδα

Η Ελλάδα κατάφερε το 20 να πετύχει την φήμη ενός ασφαλούς υγειονομικά προορισμού, αλλά η γειτονική Τουρκία, με την οποία μας συνδέει άρρηκτα η κρουαζιέρα δρομολογιακά, δεν φαίνεται να τα πήγε τόσο καλά και διεθνώς θεωρείται ότι μάλλον κρύβει το πραγματικό της πρόβλημα. Αυτό, μαζί με το γεγονός ότι η Ελληνική αγορά κρουαζιέρας - μαζί με εκείνη του συνόλου των Βαλκανικών γειτόνων μας - είναι αμελητέα σημαίνει ότι θ’ αργήσουμε αρκετά να δούμε την κρουαζιέρα να επανέρχεται σε ικανοποιητικό επίπεδο στη χώρα μας. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η πραγματική ανάπτυξη της κρουαζιέρας σε μία χώρα εξαρτάται και από το επίπεδο ανάπτυξης των τοπικών αγορών της, είτε της ίδιας ή άλλων παραπλήσιων που έχουν μικτή πρόσβαση σε λιμάνια της.

• Πότε προγραμματίζουν κρουαζιέρες στη Μεσόγειο και στην Ελλάδα ειδικά οι αμερικανικές εταιρείες κρουαζιέρας;

-Σε αυτή τη φάση είναι σχεδόν αδύνατο να προβλέψει κανείς κάτι τέτοιο στα σοβαρά για την Ελλάδα. Βλέπουμε κάποια ανακοινωμένα δρομολόγια που περιλαμβάνουν προσεγγίσεις σε Ελληνικά λιμάνια από τον Μάϊο και πέρα. Δεν θ’ αναφερθώ συγκεκριμένα σε brands γιατί δεν θα είχε νόημα όταν ακόμη δεν ξέρουμε σίγουρα ποιες από αυτές τις κρουαζιέρες τελικώς θα εκτελεστούν. 

Η ουσία είναι ότι πολλές εταιρείες κρουαζιέρας σκοπεύουν ενθέρμως να επανέλθουν στην Ελλάδα, αλλά αυτό που μάθαμε με αυτή την πανδημία είναι ότι από μέρα σε μέρα μπορούν να ανατραπούν τα πάντα. 

Όσον αφορά λοιπόν την Ανατολική Μεσόγειο, οπωσδήποτε προέχουν άλλα στάδια του αρχικού ξεκινήματος που θα είναι μάλλον δειλά και πολύ περιορισμένα γεωγραφικά, με αφετηρίες μικτής πρόσβασης κοντά σε μεγάλες ευρωπαϊκές αγορές. Σταδιακά και ανάλογα πως θα πάει αυτή η φάση, θα δούμε... 

Γενικότερα, τα πρώτα ξεκινήματα του '21 στην Μεσόγειο περιορίζονται στην Δυτική της πλευρά, με ανατολικότερο όριο την Ιταλία. Επίσης μέσα είναι και τα Ατλαντικά νησιά, που είναι πάντα στο προσκήνιο της χειμερινής Ευρωπαϊκής κρουαζιέρας. 

Βλέπουμε πάντως ανακοινωμένα ξεκινήματα για Μάρτιο - Απρίλιο, με μόνο νωρίτερο της MSC που έχει προγραμματίσει το MSC Magnifica για τον Φεβρουάριο του 21, μάλιστα με δρομολόγιο που περιλαμβάνει Πειραιά και Κατάκολο. Είναι η εξαίρεση, καθώς η Costa - που είναι επίσης σταθερός «πελάτης» της Ελλάδος - επιλέγει για αρχικό της ξεκίνημα τον ερχόμενο Απρίλιο ένα δρομολόγιο που περιορίζεται αποκλειστικά σε λιμάνια της Δυτικής Ιταλίας από Σαβόννα. 
(Σημείωση σύνταξης: τελικά, ανακοινώθηκε η ακύρωση όλων αυτών των προγραμμάτων έως τις 29 Απριλίου, λίγες μέρες μετά την πραγματοποίηση αυτής της συνέντευξης)

Από το Φθινόπωρο (...και βλέπουμε) το άνοιγμα της αμερικανικής αγοράς

Όσο για τα brands της Αμερικανικής αγοράς - που εξεδικεύετε στην ερώτηση σας - έχουμε πολύ δρόμο ακόμη. Υπάρχει μεγάλη νευρικότητα...  Μόνο πριν λίγο καιρό μία εταιρεία με πολύ μικρά πολυτελή πλοία ξεκίνησε κρουαζιέρες στην Καραϊβική, αλλά δυστυχώς βρέθηκε με κρούσματα, πράγμα που έβλαψε την όλη πρόοδο επικοινωνιακά.  

Πάντως, ανάμεσα στα ξεκινήματα στην Μεσόγειο που προανέφερα βρίσκονται και κάποια Αμερικανικά brands, μπορεί ο καθένας να μπει στο διαδίκτυο και να δει τις σελίδες π.χ. της Celebrity, αλλά όπως είπα, θα δούμε...  

Μην ξεχνάμε πάντως ότι αυτά τα brands βασίζονται κυρίως στην αγορά της Βορείου Αμερικής, που είναι και η μεγαλύτερη σε παραγωγή του κόσμου. Οι ΗΠΑ περνούν ακόμη ίσως την χειρότερη υγειονομική κρίση στον κόσμο, η εκεί οικονομία δυσκολεύεται, η ανεργία καλπάζει, τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα αρχίζουν να έχουν ανασφάλεια επιβίωσης, η ψυχολογία της χώρας είναι στο ναδίρ και όλο αυτό δεν ενθαρρύνει καμία μορφή καταναλωτικού προγραμματισμού. 

Ας μην περιμένουμε πολλά από εκεί πριν (αισιόδοξα) το φθινόπωρο του 21. Θα εξαρτηθεί επίσης και από το πόσο γρήγορα θα είναι εφικτό να αρθούν οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί για τους Αμερικανούς πολίτες...

Σοβαρά προβλήματα έχουν και οι Ευρωπαϊκές αγορές κρουαζιέρας, αφού ακόμη οι περισσότερες αναπτυγμένες τουριστικά χώρες της Ευρώπης μπαινο-βγαίνουν σε lockdown. Παντού επικρατεί αίσθημα αβεβαιότητας για το οικονομικό μέλλον των νοικοκυριών και επομένως είναι δύσκολο να εκτιμήσει κανείς πως θα διαμορφωθούν οι καταναλωτικές συμπεριφορές ως προς τα ταξίδια αναψυχής.

Πάντως, όταν μιλάμε για Αμερικανική αγορά πρέπει πρωτίστως να σκεφτόμαστε και τις αερομεταφορές, που είναι σήμερα μία βιομηχανία που επίσης βρίσκεται σε βαθιά κρίση. Πραγματικά δεν ξέρουμε ποιες αερογραμμές θα δούμε να επιβιώνουν και πως θα διαμορφωθούν το αεροπορικό ταξίδι, η επάρκεια συνδέσεων, το κόστος για τον καταναλωτή, κλπ. Είναι καίρια ερωτήματα που φυσικά αφορούν την Ελλάδα σε όλες τις πτυχές του τουρισμού της, καθώς είμαστε μία χώρα κυρίως προσβάσιμη αεροπορικώς. Το ζήτημα αυτό θα μας δυσκολέψει αρκετά στο μέλλον, όπως και την υπόλοιπη Ευρώπη, όσον αφορά την Αμερικανική τουριστική αγορά, αλλά και άλλες σημαντικές αναδυόμενες αγορές όπως της Ασίας. 

Επανερχόμενος στην κρουαζιέρα, η άποψη μου είναι ότι όλοι θα δυσκολευτούν να ξαναζεστάνουν τις αγορές τους, εννοώ και τα Ευρωπαϊκά brands, τα μεγαλύτερα των οποίων ανήκουν σε υπερατλαντικούς ομίλους. Μεταξύ τους είναι και τα Βρετανικά brands, που δεν ξέρουμε πως θα εξελιχθούν στην μετα-Brexit εποχή, ένα ζήτημα που απασχολεί και τον γενικό τουρισμό. 

Λογικά θα υπάρξει μία περίοδος σημαντικού discounting, παρ’ όλο που όλες οι εταιρείες κρουαζιέρας βγαίνουν πολύ τραυματισμένες οικονομικά από αυτή την περιπέτεια. Αυτό φυσικά θα επηρεάσει και όσους εμπλέκονται τοπικά με την κρουαζιέρα ως πάροχοι υπηρεσιών, πράκτορες, λιμάνια, κλπ., καθώς η πίεση προς τα κάτω στις τιμές τους θα είναι έντονη.

• Υπάρχουν προγράμματα κρουαζιέρας φέτος από τις αμερικανικές εταιρείες και ποιο είναι το θεσμικό πλαίσιο στην Αμερική για τις κρουαζιέρες; 

-Αναφέρθηκα ήδη σε γενικές γραμμές για το πως βλέπω την επανεκκίνηση της κρουαζιέρας. Φυσικά οι μεγάλοι όμιλοι της Αμερικής θα επικεντρωθούν δρομολογιακά κυρίως κοντά στην περιοχή της κύριας αγοράς τους και όχι μόνο με τα μαζικά brands τους. Δεν κοιτάμε την Ασιατική αγορά, γιατί εκεί φαίνεται να ξεκινάει η κρουαζιέρα κάπως πιο δυναμικά, αλλά αυτό δεν αφορά (ακόμη) την Μεσόγειο και την Ελλάδα. 

Θεσμικά, στις ΗΠΑ για να ξεκινήσουν ξανά κρουαζιέρες πρέπει κάθε πλοίο να πάρει την έγκριση CDC για τα εφαρμοζόμενα πρωτόκολλα. Είναι μία χρονοβόρα διαδικασία που υπέστη και πολλές καθυστερήσεις, πάντως στις ΗΠΑ βλέπουμε να επιχειρούν κάποιες πειραματικές ολιγοήμερες κρουαζιέρες με εθελοντικούς πελάτες που έχουν σκοπό να άρουν ενδοιασμούς και αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητά της εφαρμογής των νέων πρωτοκόλλων. 

Ούτως ή άλλως η επανεκκίνηση θα είναι σταδιακή και όσο το δυνατό μπορεί να είναι κάτι σίγουρο, κάποια τμήματα των στόλων κάποιων brands θα αρχίσουν να εκτελούν κρουαζιέρες μέσα στην άνοιξη. Άλλα brands φαίνεται ότι μπορεί να χάσουν σχεδόν όλο το '21...

Χάθηκαν τουλάχιστον 600 εκατ. ευρώ στην Ελλάδα

•  Ποια ήταν η ζημιά και ποια επαγγέλματα επλήγησαν στην Ελλάδα το 2020 από τη μη λειτουργία της κρουαζιέρας;

-Ξεκινώντας από την δική μου επιχείρηση, όλοι όσοι παρέχουν τουριστικές υπηρεσίες, εκδρομές στεριάς, αλλά και πωλήσεις κρουαζιέρας, μετά το πρώτο τρίμηνο του '20 είδαν σχεδόν το απόλυτο μηδέν. Οι επιπτώσεις από το σταμάτημα της κρουαζιέρας αφορούν μία μεγάλη γκάμα οικονομικών ωφελειών, όπως έσοδα από φόρους, τέλη και δασμούς του κράτους, πρακτορεύσεις, πωλήσεις καυσίμων, παροχές τεχνικών και λιμενικών υπηρεσιών, εισιτήρια τουριστικών αξιοθέατων, διάφορες πολιτισμικές και τουριστικές δραστηριότητες, υπηρεσίες εστίασης, πωλήσεις λιανικού εμπορίου, προμήθειες τροφίμων και υλικών, κόμιστρα ταξί και ΜΜΜ, είναι μία πολύ μεγάλη λίστα. 

Θεωρώ ότι το '20 χάθηκαν τουλάχιστον 600 εκ. ευρώ από αυτά που μπορεί να καταμετρήσει κανείς εύκολα. Έπειτα είναι απώλειες θέσεων εργασίας σε τομείς που έχουν άμεση εμπλοκή με την εξυπηρέτηση πλοίων και επιβατών, αλλά και πολλές άλλες λιγότερο εμφανείς που κινδυνεύουν ή χάθηκαν από πιο έμμεσα εμπλεκόμενους κλάδους.

• Υπάρχουν αιτήματα προς την Πολιτεία ώστε να λειτουργήσει με τον καλύτερο τρόπο η  κρουαζιέρα το 2021;

- Όχι και δεν περιμένω πολλά αν δεν υπερβούμε την λογική των πολυμελών επιτροπών και των μη παραγωγικών κριτηρίων με τα οποία σχεδόν πάντα τις συγκροτούμε. Να θυμηθούμε την περίφημη επιτροπή κρουαζιέρας του ΥΕΝ που συγκροτήθηκε πριν λίγα χρόνια με τυμπανοκρουσίες και επί της ουσίας αποδείχθηκε μια τρύπα στο νερό. 

Ας φύγουμε λοιπόν από τα συνήθη και ας αποζητήσουμε έγκυρες, σύγχρονες και καλύτερης ποιότητας συμβουλές για τους μελλοντικούς σχεδιασμούς μας. Υπάρχουν πολλά και σημαντικά ζητήματα που παραμένουν άλυτα επί δεκαετίες, αλλά και πολλά νέα που προκύπτουν σε επίπεδο υποδομών και οργάνωσης για την μετα-COVID εποχή. Για να το πω απλά, όταν ξεκινήσει ξανά η κρουαζιέρα οι επιβεβλημένες απαιτήσεις θα έχουν αλλάξει σε πολλά επίπεδα – εννοώ και κανονιστικά - οπότε αν κάποιος δεν τις πληροί θα έχει πρόβλημα. Δείτε τα αεροδρόμια πόσο θα αλλάξουν επιχειρησιακά...  

• Ποια είναι η παγκόσμια εικόνα της κρουαζιέρας σήμερα, εν μέσω COVID, ποιες αλλαγές έχει ήδη φέρει η πανδημία και ποιες από αυτές τις αλλαγές θα παραμείνουν στην μετα-COVID εποχή;

-Πολύ ευρύ θέμα και πρέπει να το πάμε από την αρχή. Στο ξεκίνημα της πανδημίας τον περασμένο Μάρτιο, αρκετά κρουαζιερόπλοια παρουσίασαν κρούσματα COVID-19 σε διάφορα σημεία του κόσμου. Στη συνέχεια, κυρίως από κακούς χειρισμούς χωρών μέσα στον πανικό τους, μερικά βρέθηκαν παγιδευμένα σε μία καταστρεπτική άρνηση εξυπηρέτησης και έρμαια μίας, κατά την αποψή μου, κακόβουλα άδικης και υπερβολικής επικοινωνίας. 

Φυσικά δεν έφταιγαν οι εταιρείες για τον εγκλωβισμό επιβατών τους και τις δύσκολες συνθήκες καραντίνας που ακολούθησαν. Θυμόμαστε κάποια παραδείγματα, όπως αυτό της Princess, με την άρνηση της Ιαπωνίας να δεχθεί αποβιβάσεις ακόμη και ασθενών. Μία άλλη ευτράπελη περίπτωση ήταν εκείνη που ο πρώην Πρόεδρος Τραμπ δεν ήθελε ν’ αφήσει κρουαζιερόπλοιο με κρούσματα να αποβιβάσει επιβάτες σε Αμερικανικό λιμάνι «για να μην χαλάσει τα στατιστικά νούμερα κρουσμάτων της χώρας του». Επρόκειτο κυρίως για Αμερικανούς πολίτες!

Ήταν μία πολύ δύσκολη κατάσταση και η έντονη παρουσία εγκλωβισμένων επιβατών και πληρωμάτων στα social media συνέβαλαν στην δημιουργία μίας πολύ αρνητικής εικόνας για την κρουαζιέρα. Φυσικά υπήρξαν και θάνατοι και μετά μία μεγάλη περίοδος όπου πληρώματα βρέθηκαν παγιδευμένα πάνω σε ανενεργά πλοία, με ό,τι αυτό σημαίνει ουσιαστικά και επικοινωνιακά. Αλλά πάλι δεν έφταιγαν οι εταιρείες που δεν υπήρχαν τρόποι να αποβιβάσουν και να επαναπατρίσουν τα απενεργοποιημένα μέλη των πληρωμάτων τους. Κάποιες εταιρείες ανέλαβαν με τεράστιο κόστος να ταξιδέψουν πλοία τους σε διάφορες άκρες του πλανήτη για να αποβιβάσουν μέλη των πληρωμάτων τους στις πατρίδες τους, 

Είναι γεγονός ότι τα διεθνή μέσα ενημέρωσης έδειξαν απείρως μεγαλύτερη επικοινωνιακή επιείκεια στην αεροπορική βιομηχανία, αλλά και στην ξενοδοχειακή – resorts, κλπ. – την περίοδο εκείνη. Εν πολλοίς η εχθρική αυτή στάση των διαμορφωτών της κοινής γνώμης διατηρήθηκε καθ’ όλη την περίοδο της πανδημίας, ειδικά στις ΗΠΑ, στέλνοντας πολύ αρνητικά μηνύματα στην μεγαλύτερη αγορά κρουαζιέρας του κόσμου. 

Βέβαια, στις ΗΠΑ φάνηκε να υπάρχει και ένα πολιτικό υπόβαθρο που είχε σχέση με τις εξόχως ευνοϊκές συνθήκες λειτουργίας κάποιων κολοσσών της κρουαζιέρας σε Αμερικανικό έδαφος. Υπήρξε μια προσπάθεια να πιεστούν ώστε ν’ αποκτήσουν Αμερικανική φορολογική οντότητα με δέλεαρ ομοσπονδιακά κονδύλια διάσωσης, που όμως οι όμιλοι αρνήθηκαν και αυτό τους έβαλε στο στόχαστρο πολύ έντονης κριτικής. 

Παρ’ όλο που σύντομα έγινε αντιληπτή επικοινωνιακά η τεράστια οικονομική συμβολή της κρουαζιέρας στην Αμερικανική οικονομία - πολλαπλασιαστικά οφέλη, θέσεις εργασίας, κλπ. – η δυσφημιστική ζημιά έγινε και μία από τις μεγάλες προκλήσεις της βιομηχανίας κρουαζιέρας είναι η ανατροπή της κακής εικόνας που δημιουργήθηκε για αυτήν. 

Μία άλλη νέα πρόκληση είναι η διενέργεια μεταρρυθμίσεων που αφορούν εργασιακά θέματα – βλ. φτηνά εργατικά χέρια τριτοκοσμικής προέλευσης – αλλά και ζητήματα δικαιoδοσίας για περιπτώσεις εγκληματικών πράξεων επί πλοίων, που αναδείχτηκαν έντονα μέσα από την επιθετική ειδησιογραφία της περιόδου αυτής. Γενικώς, η κρουαζιέρα μπήκε κάτω από ένα εχθρικό μικροσκόπιο στις ΗΠΑ και ενώ κάποια ζητήματα δικαίως εθίγησαν, υπήρξαν και μεγάλες υπερβολές.

Η πανδημία φέρνει μία νέα πραγματικότητα

Το γεγονός είναι ότι οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας υπήρξαν τόσο εξουθενωτικές για τις εταιρείες του κλάδου, που θα δούμε πολλές αλλαγές στη σύνθεση της παγκόσμιας βιομηχανίας κρουαζιέρας. Όπως και με τις αεροπορικές εταιρείες, δεν ξέρουμε πόσοι θα βγουν όρθιοι από αυτή την περιπέτεια.  

Η βασική αλλαγή που θα φέρει η πανδημία αφορά μία νέα πραγματικότητα που απορρέει από ένα τρόπο ζωής που θα είναι μαζί μας για αρκετά χρόνια ακόμη, παρά τους εμβολιασμούς που σίγουρα θα πάρουν όλο το '21 και μέρος του '22 για να πραγματοποιηθούν. Εννοώ την αποφυγή συνωστισμού, τα αυστηρά υγειονομικά πρωτόκολλα, τις μάσκες και τα απολυμαντικά, κλπ., που οπωσδήποτε θα επηρεάσουν κάθε μορφή τουρισμού ή ταξιδιού στο ορατό μέλλον. Αυτό πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε όλοι... 

Όσον αφορά την κρουαζιέρα, τα πρωτόκολλα και η φιλοσοφία των μέτρων που θα εφαρμοστούν θα πλήξουν καίρια το μοντέλο οικονομίας κλίμακας των τεράστιων μαζικών κρουαζιεροπλοίων, καθώς η αναγκαστική μείωση χωρητικότητας των υφιστάμενων μονάδων, αλλά και αυτών που ήδη κατασκευάζονται, δεν θα είναι κάτι τόσο προσωρινό. Ο σχεδιασμός των πλοίων αυτών και σειράς νέων που έχουν ήδη παραγγελθεί προ πανδημίας, οπωσδήποτε δεν είχε υπολογίσει τα νέα δεδομένα περί συνωστισμού, αλλά επικεντρώθηκε στην optimal εργονομία που είναι αναγκαία όταν μιλάμε για 5.000 + επιβάτες και κάπου 3.000 πλήρωμα. Για να το πω απλά, η πανδημία τίναξε στον αέρα το business plan πάνω στο οποίο βασίζονταν ως τώρα οι κατασκευές τέτοιων σύγχρονων μαζικών κρουαζιεροπλοίων...

Αυτή η αναγκαστική εξέλιξη θεωρώ ότι μακροπρόθεσμα θα επηρεάσει το κόστος προς τον καταναλωτή μαζικής και premium κρουαζιέρας, παρ’ όλο που θα δούμε χαμηλές τιμές στην αρχή για να ζεσταθεί η αγορά. Καθώς τα τεράστια πλοία είναι στην πλειοψηφία τους καινούργια, θα είναι μαζί μας για αρκετά χρόνια ακόμη. 

• Ποιες είναι οι προβλέψεις σας για το μέλλον της κρουαζιέρας;

-Η κρουαζιέρα σίγουρα θα επανέλθει, αλλά είναι πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς πως θα κατασταλλάξει ως βιομηχανία στην μετα-COVID εποχή. Για να δούμε τι επιπτώσεις είχε η πανδημία και να καταλάβουμε κάτι για το πως μπορεί να διαμορφωθεί το μέλλον, ας πάρουμε το παράδειγμα του μεγαλύτερου και ισχυρότερου ομίλου κρουαζιέρας, που είναι η Carnival. 

Ο εισηγμένος στο αμερικανικό χρηματιτήριο αυτός όμιλος κατέχει 11 brands με συνολικό στόλο που ξεπερνά τις 110 μονάδες και καλύπτει σχεδόν όλη την γκάμα της αγοράς Βορείου και Νοτίου Αμερικής, Ασίας και Ευρώπης σε όλα σχεδόν τα ποιοτικά επίπεδα. Είναι ο παίκτης με το χαμηλότερο leverage και ένα cash flow που σήμερα υπολογίζεται στα 9,5 δισ. Δολ. Το 2020 «έκαψε» περίπου 500 εκ. Δολ. το μήνα ως ανενεργή επιχείρηση και περιμένει το 2021 το μηνιαίο κόστος να αυξηθεί στα 600 εκ. Δολ. λαμβάνοντας υπ’ όψιν το κόστος σταδιακής επανεκκίνησης. Αυτά είναι στοιχεία που εμφανίζονται σε έγκυρα χρηματιστηριακά δημοσιεύματα των ΗΠΑ.  

Η ίδια η εταιρεία έχει δηλώσει ότι έχει εξασφαλίσει χρηματοδοτήσεις για να αντέξει άλλο ένα έτος επιχειρησιακής στασιμότητας, πράγμα που δείχνει να πιστεύει και η χρηματιστηριακή αγορά. Αυτό είναι κάτι που δεν φαίνεται να ισχύει με τόση βεβαιότητα για κάποιους άλλους εισηγμένους ομίλους του κλάδου. Όσο για την επίσης τεράστια εταιρεία κρουαζιέρας της MSC, τέτοιες πληροφορίες φυσικά δεν υπάρχουν, καθώς είναι εντελώς ιδιωτική και μπορεί να διατηρεί μεγαλύτερη οικονομική μυστικότητα. 

Ως τώρα ο όμιλος  Carnival έχει μειώσει – με πωλήσεις και αποσύρσεις πλοίων – περίπου το 13% της συνολικής χωρητικότητας του και με τις νέες παραδόσεις αναμένει μία αύξηση χωρητικότητας 2% ετησίως ως το 2022, έχοντας συμφωνήσει μία ρυθμιστική καθυστέρηση παραδόσεων ήδη παραγγελθέντων πλοίων. Ο όμιλος Carnival μάλλον θα επιβιώσει με σχεδόν ακέραιες τις δυνάμεις του, αλλά υπάρχουν άλλοι παίκτες που μπορεί να μην τα καταφέρουν χωρίς δραστικότερες μειώσεις. Ήδη ο δεύτερος σε μέγεθος όμιλος Royal Caribbean πρόσφατα προέβη στην πώληση ενός από τα brands του, δηλαδή του πολυτελούς Azamara. Όσο για τις μικρότερες εταιρείες, αν δεν έχουν κάποιο εξειδικευμένο ή μοναδικό προϊόν, είναι σε μεγάλο κίνδυνο να χαθούν. 

Φυσικά δεν είναι υγιές για μία βιομηχανία να χάνει παίκτες ή να αποδυναμώνονται ισχυροί ανταγωνιστές και πρέπει να ελπίζουμε ότι θα αντέξουν αρκετοί παίκτες ώστε να μην πάρει η κρουαζιέρα την μορφή ολιγοπωλίου. 

Θα δούμε μία σημαντική αύξηση σε brands πολύ υψηλής ποιότητας

Αναφορικά με την μαζική και premium αγορά, το ολιγοπώλιο ήταν κάτι που η βιομηχανία προ-πανδημίας προσέγγιζε οριακά, όταν στην ουσία μόνο 4 παίκτες έλεγχαν το κύριο σώμα της αγοράς. Σε κανέναν δεν συμφέρει να έχει να κάνει με ένα πολύ ενδυναμωμένο κυρίαρχο παίκτη που να ορίζει τις τιμές ή με έναν πανίσχυρο χρήστη που να επιβάλει την θέληση του απόλυτα στους προορισμούς και στους πάροχους υπηρεσιών. Όσοι έχουν αντιμετωπίσει τους μεγάλους ομίλους κρουαζιέρας καταλαβαίνουν...  

Πιστεύω πάντως ότι η κρουαζιέρα θ’ αλλάξει αρκετά στο μέλλον με την έννοια ότι θα ξεπηδήσουν νέα προϊόντα, καθώς οι απαιτήσεις του νέου δημογραφικού μίγματος που διαμορφώνεται στις τουριστικές αγορές αλλάζουν ριζικά και αυτό θα έχει αντίκτυπο σε όλες τις μορφές τουρισμού. Η μαζική και premium κρουαζιέρα θα εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά και αυτή μεταλάσσεται με τα νέα κρουαζιερόπλοια της και αν καταφέρει να παραμείνει ανταγωνιστική μετά τα πλήγματα της πανδημίας, θα βρεθεί εκεί που ήταν σε 3 με 4 χρόνια από τώρα. Ακούγεται απαισιόδοξο, αλλά είναι κανένας που πιστεύει ότι θα δούμε κάποια στιβαρή κανονικότητα πριν τα μέσα του '22;

Επίσης πιστεύω ότι θα δούμε μία σημαντική αύξηση σε brands πολύ υψηλής ποιότητας, εξερεύνησης παρθένων προορισμών και mega yacht κρουαζιερών, γιατί είναι ένα τμήμα της αγοράς που ανεβαίνει ραγδαία. Αυτό σίγουρα ενδιαφέρει την Ελλάδα, αν καταφέρει να δημιουργήσει το ανάλογο επίπεδο υπηρεσιών και υποδομών σε επιλεγμένους προορισμούς και νησιά. Δεν είναι μυστικό ότι ένα κρουαζιερόπλοιο 5 αστέρων με 300 επιβάτες μπορεί να φέρει παραπάνω έσοδα σε ένα προορισμό από ένα μαζικό 4.000 επιβατών. Είναι θέμα οράματος και ύπαρξής του κατ’ αρχάς, το πως θα διαχειριστούμε ως χώρα τον τουρισμό μας στο μέλλον. Αν δηλαδή θα ονειρευόμαστε τα 30 εκατομμύρια αφίξεις που είχαμε πετύχει από μία σπάνια συγκυρία πρόσφατα ή αν θα επικεντρωθούμε σε μια στροφή που θα μας φέρει λιγότερους αλλά πολύ πιο προσοδοφόρους επισκέπτες. Είναι θέμα οράματος... και αντίληψης αξιών.

Το σίγουρο είναι ότι η επανεκκίνηση της κρουαζιέρας δεν θα είναι κάτι απλό, παρ’ όλο που η αγορά εξακολουθεί να έλκεται από αυτή τη μορφή διακοπών, πράγμα που φαίνεται από τις κρατήσεις του '21. Όμως, είναι πολλά που πρέπει να δούμε για να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα... γιατί τώρα βλέπουμε συχνά να ανακοινώνονται κρουαζιέρες, να παίρνουν κρατήσεις και μετά να ακυρώνονται... 

Πρoς επίρρωση, η Carnival είχε προγραμματίσει για το 1/3 του συνολικού στόλου της, δηλαδή κάπου 31 πλοία διάφορων brands, να ξεκινήσει κρουαζιέρες Μάρτιο και Απρίλιο. Τα τελευταία νέα δείχνουν ότι κάποια από αυτά τα ξεκινήματα – αν όχι όλα – αναβάλλονται... και η ρευστότητα καλά κρατεί...

• Κε Στυλιανόπουλε σας ευχαριστώ πολύ για τις πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις μου, και για το χρόνο που μου διαθέσατε.