Προληπτικές δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά

Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, εκπροσώπησε στην COP29, την Ελληνική Κυβέρνηση στον δεύτερο, Υψηλού Επιπέδου, Υπουργικό Διάλογο για την Κλιματική Κρίση στον Πολιτισμό, η οποία διεξήχθη στο Μπακού, πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν. Στην παρέμβασή της, η Λίνα Μενδώνη σημείωσε ότι «δεδομένων των ταχέων και εντεινόμενων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, οφείλουμε να δώσουμε προτεραιότητα στην προληπτική δράση. Πρέπει να συντάξουμε χάρτες κλιματικής τρωτότητας, για τρέχουσες και μελλοντικές απειλές, προσαρμοσμένους, σε κάθε ένα χώρο πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτό έκανε η Ελλάδα, για παράδειγμα, στην πρόσφατη υποβολή της υποψηφιότητάς μας στην UNESCO, για την ένταξη των Μινωικών Ανακτόρων στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Η σύνταξη των χαρτών αυτών πρέπει να ευθυγραμμίζεται με μια, από κοινού, συμφωνηθείσα μεθοδολογία για τη διασφάλιση της επιστημονικής αξιοπιστίας και της εξασφάλισης της δυνατότητας συγκρίσεων».

Η Υπουργός Πολιτισμού επέμεινε στην ανάγκη διεθνών συνεργασιών για την ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών, επισημαίνοντας ότι τον τελευταίο χρόνο έχει γίνει πολλή δουλειά προς αυτή την κατεύθυνση από τις κοινές ομάδες των εμπειρογνωμόνων που έχει ορίσει κάθε κράτος, από όσα συμμετέχουν στον Υψηλού Επιπέδου Υπουργικό Διάλογο, για την Κλιματική Κρίση στον Πολιτισμό.  Επεσήμανε ότι σε αρκετές χώρες η διάσταση της κλιματικής απειλής επί της πολιτιστικής κληρονομιάς, είτε απουσιάζει από τα αντίστοιχα Εθνικά Σχέδια Προσαρμογής, είτε δεν συνδέεται με τα αντίστοιχα Υπουργεία Πολιτισμού.

«Στην Ελλάδα, έχουμε διοργανώσει τρεις διεθνείς συναντήσεις για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από τις κλιματικές απειλές, τα τελευταία τρία χρόνια, με συμμετέχοντες από 12 χώρες της ευρύτερης περιοχής μας και τις ΗΠΑ. Η Ελλάδα είναι έτοιμη να μοιραστεί την τεχνογνωσία της και να επωφεληθεί από την εμπειρία άλλων», επεσήμανε η Λίνα Μενδώνη και τόνισε «τη σημασία του οικολογικού προσανατολισμού του πολιτιστικού τομέα για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα των κλάδων του πολιτιστικού τουρισμού, καθώς και του πολιτισμού και της δημιουργικότητας. Βεβαίως, οι κλάδοι αυτοί αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες δεν έχουν μεγάλα περιθώρια προσαρμοστικότητας. Ως εκ τούτου, απαιτούνται στοχευμένες προσεγγίσεις για την προώθηση νέων βιώσιμων επιχειρηματικών μοντέλων, ενσωματώνοντας καινοτόμες τεχνολογίες και μεθόδους παραγωγής. Ο οικολογικός προσανατολισμός πρέπει να αναφέρεται στις πολιτιστικές υποδομές, δηλαδή, στα μουσεία, τις πινακοθήκες, τις βιβλιοθήκες και τα αρχεία, και τη σταδιακή μετατροπή τους σε εγκαταστάσεις μηδενικού ισοζυγίου».

Η Λίνα Μενδώνη είχε συνάντηση εργασίας με την Πριγκίπισσα της Ιορδανίας και Πρόεδρο του Petra National Trust Dana Firas. Στο επίκεντρο της συζήτησης ήταν η αναγνώριση του σημαίνοντα ρόλου που κατέχει ο πολιτισμός στο πλαίσιο παροχής βιώσιμων και αποτελεσματικών προτάσεων απέναντι στην κλιματική αλλαγή και η σημασία του συντονισμού κοινών δράσεων για την απειλή που συνεπάγεται για όλες τις μορφές πολιτιστικής κληρονομιάς.

Οι τέσσερις άξονες κοινών δράσεων, με επίκεντρο τις χώρες της Μεσογείου, εδράζονται στη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, την πράσινη μετάβαση για τις υποδομές πολιτισμού με μείωση του ανθρακικού τους αποτυπώματος, την προώθηση φιλικών προς το περιβάλλον δημιουργικών και πολιτιστικών βιομηχανιών και την ενσωμάτωση συστημάτων γνώσης για τη λήψη αποφάσεων στον τομέα της πρόληψης.

Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται η πραγματοποίηση κοινού σεμιναρίου των  Υπουργείων Πολιτισμού Ελλάδας και Ιορδανίας και του Petra National Trust, με στόχο την ανταλλαγή τεχνογνωσίας, καθώς και η συνεργασία, τόσο σε πολιτιστικά εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και νέους, όσο και στον τομέα διαφύλαξης παραδοσιακών μορφών τέχνης και χειροτεχνίας. Η Dana Firas ανέφερε εμφατικά ότι «η Ελλάδα ηγείται σε θέματα πολιτισμού και πρωτοβουλιών για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από την κλιματική αλλαγή».

Η Υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας είχε συνάντηση εργασίας με τον ομόλογό της του Αζερμπαϊτζάν, Adil Karimli, τον οποίον και συνεχάρη για τη διοργάνωση της COP29. Ο Αζέρος Υπουργός επεσήμανε το σημαντικό έργο που έχει επιτελέσει η Ελλάδα για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης, στο πλαίσιο της διεθνούς πρωτοβουλίας που έχει αναλάβει η Ελληνική Κυβέρνηση, από το 2019. Στο πυρήνα της συνεργασίας και εξέλιξης των διμερών πολιτιστικών σχέσεων των δύο χωρών βρίσκονται η προστασία, η διατήρηση και η ενίσχυση της πολιτιστικής κληρονομιάς συμπεριλαμβανομένης της χειροτεχνίας και των παραδοσιακών πρακτικών, ο σύγχρονος πολιτισμός και οι δημιουργικές και πολιτιστικές βιομηχανίες.

Στο περιθώριο της Συνόδου, η Υπουργός Πολιτισμού είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει επί διμερών θεμάτων με τον Υπουργό Πολιτισμού των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων Salem bin Khalid Al Qassimi, τον Υπουργό Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας Mehmet Nuri Ersoy,  τον Υπουργό  Εθνικής Κληρονομιάς και Τεχνών της Μάλτας Owen Bonnici, καθώς και με την Aruna Francesca Maria Gujral, Γενική Διευθύντρια του ICCROM (Διεθνές Κέντρο για τη Μελέτη της Προστασίας και Αποκατάσταση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς), δραστήριο μέλος του οποίου είναι η Ελλάδα δια του Υπουργείου Πολιτισμού, και με τον Salim Mohammed A.Almalik, Γενικό Διευθυντή του ICESCO (Ισλαμικός Παγκόσμιος Εκπαιδευτικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός).

Μετά το πέρας του 2ου Υψηλού Επιπέδου Υπουργικού Διαλόγου για την Κλιματική Κρίση με βάση τον Πολιτισμό, η Λίνα Μενδώνη μετέβη, συνοδευόμενη από τον Πρέσβη της Ελλάδας, στο Αζερμπαϊτζάν, Χρήστο Καποδίστρια, στο Ελληνικό Περίπτερο στην COP29, όπου πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 45 εκδηλώσεις, με τη συμμετοχή αρχηγών κρατών, υπουργών και κυβερνητικών αξιωματούχων από δεκάδες χώρες, καθώς επίσης ακαδημαϊκών, εκπροσώπων εταιρειών και της κοινωνίας των πολιτών. Στο ελληνικό περίπτερο, το Υπουργείο Πολιτισμού οργάνωσε ειδική εκδήλωση με θέμα «Προστατεύοντας την Πολιτιστική Κληρονομιά από τις επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής: Προκλήσεις και Καλές Πρακτικές».

Στην εκδήλωση συμμετείχαν η Πριγκίπισσα Dana Firas της Ιορδανίας, Πρέσβειρα Καλής Θέλησης της UNESCO για την Πολιτιστική Κληρονομιά, η Διευθύντρια του World Monument Fund για θέματα προσαρμογής Meredith Wiggins, ο Κωσταντίνος Καρτάλης Καθηγητής του ΕΚΠΑ και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα Κλιματικής Αλλαγής και η Σοφία Σπυροπούλου, Αρχαιολόγος στο Υπουργείο Πολιτισμού. Στη συζήτηση επισημάνθηκαν η ανάγκη για προληπτική δράση για την προστασία των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης για την εκτίμηση της τρωτότητας και των κινδύνων της πολιτιστικής κληρονομιάς, η έλλειψη τεχνογνωσίας σε αρκετές χώρες, η περιορισμένη ενσωμάτωση της διάστασης του πολιτισμού στα Εθνικά Σχέδια Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή, καθώς και η περιορισμένη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στην κατάρτιση των Σχεδίων Προσαρμογής.

Σε ό,τι αφορά στις καλές πρακτικές, επισημάνθηκε η ανάγκη για τη σύνδεση της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς, η αξιοποίηση νέων εργαλείων (κλιματικά μοντέλα, ψηφιακές εφαρμογές), η ενσωμάτωση τοπικών και παραδοσιακών πρακτικών στα Σχέδια Προσαρμογής, αλλά και η συνεισφορά των πολιτιστικών και δημιουργικών τομέων στην πράσινη μετάβαση. Τέλος, παρουσιάστηκε ως καλή πρακτική η συνεργασία του Υπουργείου Πολιτισμού και του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης της  Ελλάδας, για την προληπτική προστασία 50 αρχαιολογικών χώρων από τις δασικές πυρκαγιές, καθώς και η δομή και οι στόχοι της ψηφιακής πλατφόρμας του Υπουργείου Πολιτισμού για την εκτίμηση των κλιματικών κινδύνων για τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία σε επίπεδο επικράτειας.