Σ.Ζαχαράκη | Ο θρησκευτικός τουρισμός πρέπει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα

Στις διεθνείς και εθνικές προοπτικές του θρησκευτικού-προσκυνηματικού τουρισμού αναφέρθηκε η υφυπουργός Τουρισμού Σοφία Ζαχαράκη, στο συνέδριο του Economist στα Χανιά.

Αφήνοντας πίσω την πανδημία, τόνισε, ο τουρισμός και συγκεκριμένα ο θρησκευτικός τουρισμός πρέπει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα αλλά και τις νέες ψηφιακές δυνατότητες

Ο ρόλος του θρησκευτικού τουρισμού, επεσήμανε, θα ενισχυθεί περαιτέρω, γιατί οι ταξιδιώτες αναζητούν –ειδικά μετά τον εγκλεισμό λόγω πανδημίας– αυθεντικές εμπειρίες, καθώς επίσης και πνευματική στήριξη και ψυχική ανάταση. Ανέφερε ως στρατηγική προτεραιότητα του Υπουργείου Τουρισμού την αξιοποίηση στο μέγιστο της πολιτιστικής και θρησκευτικής παρακαταθήκης της χώρας μας, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού.

Η υφυπουργός επίσης αναφέρθηκε στην ανάγκη προστασίας των θρησκευτικών μνημείων και τη βελτίωση των σχετικών υποδομών. Έδωσε βάρος στην ψηφιακή υποστήριξη του θρησκευτικού τουρισμού αλλά και στη διεύρυνση των προγραμμάτων εκπαίδευσης επαγγελματιών του τουρισμού σε θέματα θρησκευτικού τουρισμού. Αυτή η μορφή τουρισμού μπορεί να συνδεθεί και με πολλές άλλες μορφές, όπως ο οικοτουρισμός, περιπατητικός, γαστρονομικός τουρισμός κ.ά., εξήγησε η κ. Ζαχαράκη.

Σεβ. Μητροπολίτης Ιεραπύτνης και Σητείας, υπέρτιμος και έξαρχος Ανατολικής Κρήτης, κ.Κύριλλος

Η προσκυνηματική περιήγηση αποτελεί διαχρονικά μια βιώσιμη, ήπια και φιλική προς το φυσικό και οικονομικο-κοινωνικό περιβάλλον μορφή τουρισμού ειδικών ενδιαφερόντων, τόνισε ο Σεβ. Μητροπολίτης Ιεραπύτνης και Σητείας, υπέρτιμος και έξαρχος Ανατολικής Κρήτης, κ.Κύριλλος. Αυτή η μορφή τουρισμού δεν απευθύνεται μόνο σε ευλαβείς προσκυνητές, αλλά και σε κάθε καλοπροαίρετο επισκέπτη που αναζητά την πνευματική ωφέλεια και αναψυχή αλλά και την αυθεντική εμπειρία ενός διαφορετικού τρόπου ζωής, υπογράμμισε. Έδωσε επίσης έμφαση στη σύνδεση αυτής της μορφής τουρισμού με την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης.

Πρόσθεσε ακόμα ότι απαιτείται ο κατάλληλος στρατηγικός σχεδιασμός και η αγαστή συνεργασία της Εκκλησίας με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Εστίασε στην ανάγκη διατήρησης της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, στην ανάγκη προστασίας και ανάδειξης των θρησκευτικών μνημείων σε συνδυασμό με τα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους αλλά και τις τοπικές κοινωνίες. Χαρακτήρισε «λυδία λίθο» του όλου εγχειρήματος τον σεβασμό στον ιερό χαρακτήρα των θρησκευτικών και πολιτιστικών μνημείων. Οι δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης του θρησκευτικού και προσκυνηματικού τουρισμού είναι πολλές, επεσήμανε ο Μητροπολίτης Ιεραπύτνης και Σητείας κ. Κύριλλος, και σε αυτό το πλαίσιο αναφέρθηκε και στη συμβολή των νέων ψηφιακών υπηρεσιών.

Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κυδωνίας καί Αποκορώνου κ. Δαμασκηνός

Ιδιαίτερη έμφαση στη σχέση του θρησκευτικού και προσκυνηματικού τουρισμού με τη λαϊκή θρησκευτική παράδοση και τη ζωή των τοπικών κοινωνιών έδωσε κατά την εισήγησή του στο συνέδριο του Economist ο Σεβ. Μητροπολίτης Κυδωνίας καί Αποκορώνου κ.Δαμασκηνός. Τόνισε ότι η παράδοση του λαού δεν διδάσκει μόνο, αλλά και παράγει πολιτισμό, γεγονός το οποίο κάθε επισκέπτης θαυμάζει και επαινεί και προσπαθεί να ενσωματωθεί μέσα στην κοινωνία που επισκέπτεται. Μίλησε για την ανάγκη να κρατάμε αλώβητες τις παραδόσεις μας καθώς και τις ιδιαιτερότητές μας, ενώ ακόμα αναφέρθηκε στη σημασία της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και των θρησκευτικών πανηγύρεων.

Γιάννης Μαλανδράκης, δήμαρχος Πλατανιά Χανίων

Στο μεγάλο πολιτιστικό απόθεμα που σχετίζεται με τους ναούς, τα μοναστήρια και τα ξωκλήσια αναφέρθηκε ο δήμαρχος Πλατανιά Γιάννης Μαλανδράκης απευθύνοντας χαιρετισμό στο πλαίσιο του συνεδρίου του Economist. Σε αυτό το πλαίσιο, αναφέρθηκε στο portal που έχει υλοποιήσει ο Δήμος Πλατανιά, το οποίο αφορά διαδρομές σε μοναστήρια και σε ναούς, ενώ έχουν επιπλέον ψηφιοποιήθεί, όπως είπε, ιερά σκεύη και ιερά κειμήλια με την άδεια του Μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου κ. Δαμασκηνού και του Μητροπολίτη Κισάμου καί Σελίνου κ. Αμφιλοχίου. Παράλληλα, ο κ. Μαλανδράκης αναφέρθηκε και στην υλοποίηση του έργου για τα μονοπάτια, οι μελέτες του οποίου χρηματοδοτήθηκαν από την Περιφέρεια Κρήτης.

Πολυξένη Μοίρα, καθηγήτρια, τμήμα Διοίκησης Τουρισμού, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Μια από τις παλαιότερες μορφές μετακίνησης αποτελεί το ταξίδι με σκοπό την ανακάλυψη και τη γνωριμία με τον πολιτισμό, σύμφωνα με την καθηγήτρια Διοίκησης Τουρισμού του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής Πολυξένη Μοίρα, η οποία παράλληλα σημείωσε ότι σημαντικό κίνητρο μετακίνησης αποτελούσε από την αρχαιότητα η μετακίνηση με κίνητρο την επικοινωνία με το «θείο». Το προσκύνημα υπήρξε ανέκαθεν και εξακολουθεί να είναι ένα ταξίδι στο «άγνωστο», είπε. Η αρχική πράξη του προσκυνήματος είναι να θέσει ο άνθρωπος τον εαυτό του στα χέρια της θεότητας, σημείωσε η κ. Μοίρα.

Αναφέρθηκε αναλυτικά στο προσκύνημα και τον θρησκευτικό τουρισμό, ενώ στη συνέχεια είπε ότι η αναζήτηση, η αποκωδικοποίηση και η αναγνώριση του κινήτρου που παρακινεί τον επισκέπτη είναι κεφαλαιώδους σημασίας ως προς τη διαχείριση ενός προορισμού από τους αρμόδιους δημόσιους φορείς (π.χ. υπουργείο, φορείς της Εκκλησίας, κ.λπ.), αλλά γενικότερα και από τους ιδιωτικούς φορείς που προσδοκούν οφέλη από τη μετακίνηση των τουριστών και των προσκυνητών. Στη σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης, ο προσκυνητής, με την παραδοσιακή αλλά και «στερεοτυπική» έννοια έχει διαφοροποιηθεί, είπε. Έτσι, εναπόκειται στον ασκούντα τουριστική πολιτική φορέα, να στρέψει το ενδιαφέρον του προσκυνητή, μετά την ολοκλήρωση του προσκυνήματος, σε τουριστικές δραστηριότητες, σημείωσε κλείνοντας η κ. Μοίρα.

Θεόδωρος Μεταξάς, αναπλ. καθηγητής Οικονομικής Ανάπτυξης, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών,δ/ντής ΠΜΣ ‘Σχεδιασμός & Ανάπτυξη Τουρισμού και Πολιτισμού’, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Ο θρησκευτικός τουρισμός δεν αποτελεί μόδα, αλλά είναι μια εναλλακτική μορφή τουρισμού που πηγάζει από την ανάγκη των πιστών να γνωρίσουν τη μεγαλοπρέπεια της πίστης τους και να έρθουν πιο κοντά στη θρησκεία τους, υπογράμμισε ο αναπλ. καθηγητής Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Θεόδωρος Μεταξάς. Ο θρησκευτικός τουρισμός είναι μια εξειδικευμένη μορφή εναλλακτικού τουρισμού και απαιτεί ειδική στρατηγική σχεδιασμού και ανάπτυξης, είπε ο καθηγητής, ενώ αναφερόμενος στη Θεσσαλία, είπε ότι το brand name είναι τα Μετέωρα, αλλά πρέπει να εξεταστεί το πολλαπλασιαστικό όφελος αυτής της δυναμικής. Τα Μετέωρα πρέπει να λειτουργήσουν συνδυαστικά με την ανάδειξη και προώθηση της εικόνας και άλλων μνημείων, δεν αποτελούν το μόνο στοιχείο της περιοχής, σημείωσε ο κ. Μεταξάς. Υπάρχει σαφής ανάγκη συνεργασίας στη διαμόρφωση ενός συνδυαστικού βιωματικού και εμπειρικού θρησκευτικού τουρισμού με ποικίλες δράσεις και εμπειρίες προς όσους επιθυμούν αυτό το είδος του τουρισμού, ανέφερε, ενώ σημείωσε ότι η Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης και για τα δύο είδη θρησκευτικών τουριστών, τον προσκυνηματικό τουρίστα και τον θρησκευτικό-πολιτιστικό τουρίστα.

Γιώργος Τζιάλλας, περιφερειακός διευθυντής, Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδίων και Τουρισμού (World Travel & Tourism Council – WTTC)

Πτυχές της ευρύτερης προσπάθειας για ενίσχυση του θρησκευτικού τουρισμού στην Ελλάδα ανέδειξε μέσω του συντονισμού σχετικής συζήτησης στο πλαίσιο του συνεδρίου του Economist για τον θρησκευτικό τουρισμό ο περιφερειακός διευθυντής του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ταξιδίων και Τουρισμού (World Travel & Tourism Council – WTTC) Γιώργος Τζιάλλας. Εισαγωγικά, αναφέρθηκε στην εμπειρία του προσκυνηματικού τουρισμού που έχει από τα παιδικά βιώματά του στη Θεσσαλονίκη, όταν με την οικογένειά του επισκεπτόταν την Αγία Σοφία και άλλα εμβληματικά μνημεία. Μετέφερε επίσης την εμπειρία του από τη συμμετοχή του στο παγκόσμιο φόρουμ του World Travel & Tourism Council (WTTC) που έλαβε χώρα πρόσφατα στη Μανίλα, όπου επίσης, σύμφωνα με τον κ. Τζιάλλα, υπάρχει σημαντική ανάπτυξη προσκυνηματικού τουρισμού.

Δημήτρης Βασιλειάδης, προϊστάμενος υπηρεσίας ΕΟΤ Ισραήλ

Στους θρησκευόμενους ταξιδιώτες μη θρησκευτικών ταξιδιών και ειδικότερα στην περίπτωση των θρησκευόμενων Εβραίων αναφέρθηκε o προϊστάμενος υπηρεσίας ΕΟΤ Ισραήλ Δημήτρης Βασιλειάδης. Όπως ανέφερε, εννοούμε τον θρησκευτικό τουρισμό είτε ως προσκύνημα (πνευματική αναζήτηση), είτε ως επίσκεψη σε θρησκευτικά μνημεία και αξιοθέατα (πολιτισμική αναζήτηση). Ο κ. Βασιλειάδης μίλησε για τα ταξίδια που έχουν ένα ισχυρό θρησκευτικό πρόσημο αλλά όχι μια πνευματική ή πολιτισμική αναζήτηση και έκανε αναφορά στην περίπτωση των διακοπών των θρησκευόμενων Εβραίων εκτός Ισραήλ. Ειδικότερα, αναφέρθηκε στο ΚΑΣΡΟΥΤ, ένα σύνολο διατροφικών νόμων που αφορούν στο κόσερ (σωστό, ταιριαστό) φαγητό, που δεν είναι μια επιλογή στους καταλόγους των εστιατορίων.

Σημείωσε ότι η φιλοξενία θρησκευόμενων Εβραίων αποτελεί πρόκληση αναφερόμενος ειδικότερα στα ταξιδιωτικά πακέτα all inclusive, τα πολυάριθμα γκρουπ, καθώς πρόκειται για πολυμελείς οικογένειες, τα ταξίδια σε καταλύματα εκτός εποχής, τους χειμερινούς προορισμούς εν μέσω θέρους κ.ά. Όπως είπε ο κ. Βασιλειάδης, η παροχή υπηρεσιών σε θρησκευόμενους Εβραίους απαιτεί, μεταξύ άλλων, σεβασμό στη διαφορετικότητα και εκπαίδευση και εξάσκηση των επαγγελματιών.

Κυριάκος Παπαδάκης, γραμματέας Ένωσης Ξενοδόχων Ν. Χανίων

Το περιθώριο ανάπτυξης θρησκευτικού τουρισμού είναι μεγάλο, σύμφωνα με τον γραμματέα της Ένωσης Ξενοδόχων Ν. Χανίων Κυριάκο Παπαδάκη. Ο ελληνικός τουρισμός έχει ένα αποτύπωμα με 21,5 εκατ. διεθνείς αεροπορικές αφίξεις, 18,2 δις ευρώ ταξιδιωτικές εισπράξεις και μια συμβολή στο ΑΕΠ της χώρας της τάξης του 12,6% άμεσα (και έμμεσα 33,4%), ανέφερε. Στην Κρήτη ο τουρισμός φτάνει πέριπου το 51% του ΑΕΠ και επιπλέον, περίπου το 10% της συνολικής απασχόλησης σε καταλύματα και εστίαση, πρόσθεσε. Ο κ. Παπαδάκης υπενθύμισε τις αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας στον κλάδο, όπου η πτώση ανήλθε σε 60% το 2020 και σε 40% το 2021. Μίλησε ειδικότερα για τις υψηλές επιδόσεις του τουρισμού στην Κρήτη το 2019, όταν είχαν σημειωθεί 4,5 εκατ. διεθνείς αεροπορικές αφίξεις, με αύξηση κατά 26% συγκριτικά με το 2014, ενώ οι ταξιδιωτικές εισπράξεις διαμορφώθηκαν σε 3,6 δις ευρώ, με αποτέλεσμα και τη συνεισφορά στο ΑΕΠ στο 51%.

Ο κ. Παπαδάκης αναφέρθηκε επίσης στα στοιχεία για προϊόντα όπως το Sun & Sea, όπου τα στοιχεία (IPK 2019 for World) δείχνουν ότι το μερίδιο αγοράς για την Ελλάδα είναι 7,4%, ενώ στον πολιτιστικό και θρησκευτικό τουρισμό φτάνει μόλις το 2,2%, όταν ανταγωνιστικές οικονομίες ξεπερνούν το 6%. Επιπλέον, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, στην περίπτωση του City Break το μερίδιο της χώρας μας είναι μόλις 1%, σημείωσε ο κ. Παπαδάκης.

Χρήστος-Νικόλαος Αναγνωστόπουλος, πρόεδρος, τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, διευθυντής του εργαστηρίου Intelligent Systems, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Στις εφαρμογές και την αξία των νέων τεχνολογιών ως προς την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού αναφέρθηκε ο πρόεδρος του τμ. Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας και διευθυντής του εργαστηρίου Intelligent Systems του Πανεπιστημίου Αιγαίου Χρήστος-Νικόλαος Αναγνωστόπουλος. Όπως εξήγησε, η θρησκευτική κληρονομιά, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μνημεία, (ιερές μονές και ναούς), έργα μνημειακής γλυπτικής και ζωγραφικής (ιερές εικόνες), επιγραφές, παλαίτυπα, ιερατικά σκεύη και είδη ιματισμού, ψηφιδωτά και αντίγραφα, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης τοπικών κοινωνιών. Η χρήση καινοτόμων τεχνολογιών μπορεί να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στην προσφορά πρόσθετων ευκαιριών για καλύτερη χρήση, διαχείριση και διατήρηση της θρησκευτικής κληρονομιάς, συνεισφέροντας και στην ενίσχυση της προσκυνηματικής εμπειρίας.

Εξάλλου, πλέον είναι δυνατή η ανάδειξη και προβολή της θρησκευτικής και πολιτισμικής κληρονομιάς εκτός από κλασικά πολυμέσα (εικόνα, ήχος, βίντεο) με 3D αναπαραστάσεις και εφαρμογές μικτής πραγματικότητας, εξήγησε ο κ. Αναγνωστόπουλος. Αναφέρθηκε επίσης στη δημιουργία νέας γνώσης και στην προσβασιμότητα της πολιτιστικής και θρησκευτικής κληρονομιάς από άτομα με αναπηρία. Ο τουρισμός και ο προσβάσιμος πολιτισμός χωρίς αποκλεισμούς για όλους είναι ζωτικής σημασίας –ειδικά σε περιόδους πανδημίας, υπογράμμισε ο κ. Αναγνωστόπουλος.

Γιώργος Δεσύλλας, ιδρυτής & διευθύνων σύμβουλος, FlexCar

Ο ιδρυτής & διευθύνων σύμβουλος της FlexCar Γιώργος Δεσύλλας μίλησε με δύο ιδιότητες, όπως ανέφερε, μέσω της εμπειρίας της FlexCar αλλά και μέσω της προσωπικής πνευματικής του διαδρομής με επίκεντρο την Ορθοδοξία. Η FlexCar είναι η δεύτερη μεγαλύτερη startup στην Ελλάδα, ανέφερε, και μέσω αυτής της δραστηριότητας μοιράστηκε με τους συνέδρους τον τρόπο σκέψης και προσέγγισης μιας startup. Είναι σημαντικό που έχουμε καλά ξενοδοχεία, καλές εταιρείες ενοικίασης αυτοκινήτων, καλά εστιατόρια, αλλά υπάρχει κάτι που είναι σχετικά ανεκμετάλλευτο, σημείωσε ο κ. Δεσύλλας. Το πραγματικό διαμάντι που μπορεί να προσελκύσει ανθρώπους στη χώρα μας από όλο τον κόσμο είναι η πνευματικότητα που δίνει η Εκκλησία μας και οι φωτισμένοι άνθρωποι, αρκεί να το καταλάβουμε και να αφήσουμε αυτές τις πηγές πνευματικότητας να ανθίσουν, υπογράμμισε.

Σεβασμιώτατος π. Πέτρος Στεφάνου, Καθολικός Επίσκοπος Σύρου-Θήρας

«Αδελφοί όλοι». Με το μήνυμα αυτό του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης που προτρέπει για μια μορφή ζωής που έχει τη γεύση του Ευαγγελίου, ο Σεβασμιώτατος π. Πέτρος Στεφάνου, Καθολικός Επίσκοπος Σύρου-Θήρας εξήγησε το ουσιώδες μιας ευρείας αδελφοσύνης, η οποία καθιστά δυνατόν να αναγνωρίσουμε, να εκτιμήσουμε και να αγαπήσουμε κάθε άνθρωπο πέρα από τη φυσική εγγύτητα, πέρα από τον γεωγραφικό τόπο στον οποίο γεννήθηκε ή ζει. Ανέδειξε το μεγαλείο της αγάπης με αναφορές στα συγγράμματα του Πάπα Φραγκίσκου και εστίασε στη γέννηση του σύγχρονου τουρισμού, που οφείλει πολλά στην παράδοση του λατρευτικού ταξιδιού. Ο Σεβασμιώτατος Πέτρος Στεφάνου πρόσθεσε ότι στη σύγχρονη εποχή εκατομμύρια άνθρωποι μετακινούνται παγκοσμίως για να επισκεφθούν ιερούς τόπους λατρείας.

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που πρέπει να διαπερνά αυτήν την αναζήτηση, που ζητά να εκφραστεί μέσω του θρησκευτικού τουρισμού, είναι η προαγωγή του διαλόγου ανάμεσα στον πολιτισμό, την κουλτούρα και τη θρησκευτική συμπεριφορά ανθρώπων με διαφορετική προέλευση, σημείωσε. Είναι απαραίτητο να εξασφαλιστούν συνθήκες ελευθερίας, σεβασμού, προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φροντίδας της δημιουργίας και του φυσικού περιβάλλοντος μέσα σε έναν κόσμο σύγχρονο, πιο χαρούμενο, πιο ανοιχτό και πιο ελεύθερο, «με ένα νέο όραμα αδελφοσύνης και κοινωνικής φιλίας που να μην περιορίζεται στα λόγια», σημείωσε ο Καθολικός Επίσκοπος Σύρου-Θήρας.

Husna Ahmad, διευθύνουσα σύμβουλος, Global One 2015, γενική γραμματέας, World Muslim Leadership Forum

Η συμβολή του θρησκευτικού τουρισμού στον διαπολιτισμικό διάλογο αποτέλεσε το επίκεντρο της παρουσίασης της Husna Ahmad, διευθύνουσας συμβούλου του Global One 2015 και γενική γραμματέας του World Muslim Leadership Forum, η οποία επισκέφθηκε την Ελλάδα και ειδικότερα την Κρήτη για πρώτη φορά με αφορμή το συνέδριο. Mίλησε, μεταξύ άλλων, για προγράμματα θρησκευτικού τουρισμού που επικεντρώνονται στην οικολογική συνείδηση και υπευθυνότητα και πρόσθεσε ότι η θρησκευτική πρακτική έχει βρεθεί πως βοηθά τους ανθρώπους να επιβιώσουν μετά από καταστροφές. Η τουριστική βιομηχανία στην Ελλάδα καθώς και η Ορθόδοξη Εκκλησία μπορούν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στην οικοδόμηση της ειρήνης από διαπολιτισμική και θρησκευτική άποψη, υπογράμμισε  η κ. Husna Ahmad.

Βασιλική Σταθοκώστα, αναπλ. καθηγήτρια, τμήμα Θεολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

O θρησκευτικός τουρισμός μπορεί να βοηθήσει στον διαπολιτισμικό διάλογο και στη διαπολιτισμική εκπαίδευση και στους στόχους τους, σύμφωνα με την αναπληρώτρια καθηγήτρια Θεολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Βασιλική Σταθοκώστα, η οποία σκιαγράφησε το σύγχρονο περιβάλλον αναφερόμενη σε προκλήσεις, από την προστασία του περιβάλλοντος μέχρι τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτά τα ζητήματα που απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα απαιτούν διάλογο και συνεργασία όλων σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, εξήγησε η κ. Σταθοκώστα. Παλαιότερα αντιδιαστέλλαμε την έννοια του τουρίστα με την έννοια του ταξιδιώτη, με τον πρώτο να εκφράζει περισσότερο τον περαστικό σε αντίθεση με τον ταξιδιώτη, που θεωρούνταν έννοια ταυτόσημη με αυτήν του ερευνητή, ο οποίος έδειχνε μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους τόπους που επισκέπτεται, σημείωσε.

Σήμερα ο τουρισμός συνδέεται περισσότερο με την οικονομία, την κοινωνικοποίηση, την ικανοποίηση πνευματικών αναζητήσεων, τη νοοτροπία, τη διατροφή και μια σειρά άλλους τομείς, σημείωσε. Ειδικά ο προσκυνηματικός τουρισμός είναι μια σύζευξη δύο εννοιών του προσκυνήματος και του τουρισμού, που αποτελεί μια μορφή βιωματικής γνώσης, με τον σύγχρονο άνθρωπο να επιζητά γνωριμία και εμπειρία, είπε. Ωστόσο, όπως πρόσθεσε, αυτό που έχει ανάγκη η εποχή μας είναι να βιώσει ο επισκέπτης την κουλτούρα του τόπου που επισκέπτεται. Ο τουρισμός οφείλει να γίνει μια πολιτιστική δραστηριότητα, υπογράμμισε η κ. Σταθοκώστα.

Αρχιμανδρίτης π. Απόστολος Καβαλιώτης, διευθυντής του γραφείου της Ευρωπαϊκής Διασύνδεσης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών

Στο ζήτημα της πρόσβασης στα θρησκευτικά και εν γένει τα πολιτιστικά μνημεία εστίασε την ομιλία του ο διευθυντής του γραφείου της Ευρωπαϊκής Διασύνδεσης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών Αρχιμανδρίτης π. Απόστολος Καβαλιώτης. Τόνισε ότι σπουδαία μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, τα οποία αποτελούν ταυτοχρόνως προσκυνηματικούς τόπους, συχνά είναι αδύνατον να προσεγγιστούν ιδίως από άτομα με κινητικά προβλήματα αλλά και όχι μόνο. Σημείωσε ότι σε πολλές περιπτώσεις τα κριτήρια βάσει των οποίων σχεδιάζεται η πρόσβαση στα μνημεία δίνουν προτεραιότητα στο δυτικόφερτο τουριστικό κοινό, όπως είπε, ή στην κοπή εισιτηρίων. Μίλησε για «στέρηση δικαιωμάτων» των ατόμων με αναπηρίες, τα οποία ούτως ή άλλως αντιμετωπίζουν περισσότερες προκλήσεις όταν ταξιδεύουν. Τέλος, έκανε λόγο για ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας σε αυτό το ζήτημα, με έμφαση στην κατασκευή των ανάλογων υποδομών για ΑμεΑ στα πολιτιστικά μνημεία της χώρας μας.

Husna Ahmad, CEO, Global One 2015, γενική γραμματέας, World Muslim Leadership Forum

Το Ισλάμ έχει περιβαλλοντικές αρχές, οι οποίες είναι ενσωματωμένες στο Κοράνι και τη Σούνα, τόνισε η Husna Ahmad, διευθύνουσα σύμβουλος του Global One 2015 και γενική γραμματέας του World Muslim Leadership Forum. Σύμφωνα με το Ισλάμ, οι άνθρωποι είναι οι επιστάτες και οικονόμοι της Δημιουργίας, είπε χαρακτηριστικά η ομιλήτρια, προσθέτοντας ότι ο άνθρωπος πρέπει να έχει έναν τρόπο ζωής που να είναι σε αρμονία με τον πλανήτη. Αναφέρθηκε περαιτέρω στην ισλαμική περιβαλλοντική ηθική. Εστίασε στο χατζ, το προσκύνημα στη Μέκκα, και στους δύο Πράσινους Οδηγούς για το χατζ που έχουν εκδοθεί, σε μια προσπάθεια παρακίνησης και καθοδήγησης των μουσουλμάνων να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους.

Στο πλαίσιο αυτό, ανέφερε η Husna Ahmad, θα πρέπει και η ταξιδιωτική βιομηχανία να γίνει πιο φιλική προς το περιβάλλον. Έφερε ως παράδειγμα ότι σήμερα ανακυκλώνεται μόνο ένα πολύ μικρό μέρος των σκουπιδιών που παράγονται κατά τη διάρκεια του χατζ. Το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας έχει πάρει μέτρα για να μειώσει τις συνέπειες για το περιβάλλον από το προσκύνημα, σημείωσε.

Ευάγγελος Κυριακίδης, διευθυντής, The Heritage Management Organization

Στην εκπαίδευση των διαχειριστών πολιτιστικής κληρονομιάς αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, ο ο διευθυντής του The Heritage Management Organization Ευάγγελος Κυριακίδης. Έθεσε το θέμα του προσκυνηματικού τουρισμού από τη σκοπιά των επισκεπτών που πηγαίνουν σε μια χώρα όχι για την επικρατούσα θρησκεία αυτής της χώρας, αλλά για να βρουν πράγματα που έχουν σχέση με τα δικά τους πιστεύω, με αυτά που τους απασχολούν. Στο πλαίσιο αυτό επεσήμανε ότι πέρα από τα θέματα βασικής υποδομής υπάρχει και το θέμα της πρόσβασης στην πνευματικότητα, την πληροφορία, την προσωπική αναζήτηση.

Σημειώνοντας ότι οι τοπικές κοινωνίες είναι το άλφα και το ωμέγα στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομίας, ο κ. Κυριακίδης εστίασε σε τρεις προτάσεις: α) βελτίωση του περιεχομένου όσον αφορά π.χ. τα μουσεία, β) περισσότερη σύνδεση των επιστημόνων του πολιτισμού με την αγορά αλλά και εκπαίδευση των εκπροσώπων της επιχειρηματικότητας και των εκπροσώπων του πολιτισμού και του κράτους ώστε να συνεργάζονται καλύτερα, γ) ο δημιουργός του επιχειρηματικού προϊόντος να σκέφτεται με βάση τις επιθυμίες και τις ανάγκες του αποδέκτη.

Martin Palmer, διευθύνων σύμβουλος, FaithInvest, πρόεδρος, WWF International Beliefs and Values Programme

Στις οικολογικές παραδόσεις της Ορθοδοξίας έδωσε ιδιαίτερη έμφαση ο διευθύνων σύμβουλος του FaithInvest και πρόεδρος του WWF International Beliefs and Values Programme Martin Palmer, αναφερόμενος στις σχετικές πρωτοβουλίες του τέως και του νυν Οικουμενικού Πατριάρχη. Αναφέρθηκε σε μοντέλα θρησκευτικής περιβαλλοντικής πρακτικής που υλοποιήθηκαν, μεταξύ άλλων, στο Άγιον Όρος και στον τόπο βάπτισης του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό. Μίλησε για τους κινδύνους που προκύπτουν για το περιβάλλον αλλά και για τις τοπικές κοινωνίες από την ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη. O κ. Palmer αναφέρθηκε στην έννοια των επενδύσεων που είναι σε αρμονία με την πίστη, σε ηθικές επενδύσεις δηλαδή που προάγουν τη βιωσιμότητα, τον σεβασμό της ιερότητας των θρησκευτικών χώρων, αλλά και δημιουργούν βιώσιμες θέσεις εργασίας για τις τοπικές κοινωνίες.

Σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να δίνεται έμφαση στη χρήση ανανεώσιμων υλικών και ανανεώσιμης ενέργειας, στη συνεργασία με τους τοπικούς θρησκευτικούς ηγέτες, στη δημιουργία εισοδήματος για τις τοπικές κοινότητες, στην ύπαρξη φιλικών προς το περιβάλλον δημόσιων μέσων συγκοινωνίας, στην προστασία της πανίδας και της χλωρίδας, καθώς και σε υποδομές φιλοξενίας που θα λειτουργούν ως μοντέλα βιωσιμότητας.

Victoria Finlay, συγγραφέας και συνιδρύτρια, Green Pilgrimage Network

Στο έργο του Green Pilgrimage Network αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, η συγγραφέας και συνιδρύτριά του Victoria Finlay. Μίλησε για τη συνεργασία θρησκευτικών ηγετών με οργανωτές ταξιδιών, τοπικές κοινότητες, ομάδες προσκυνητών, επενδυτές και τοπικούς επιχειρηματίες με στόχο έναν πιο «πράσινο» προσκυνηματικό τουρισμό. Αναφέρθηκε στα περιβαλλοντικά προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί σε πολυσύχναστους θρησκευτικούς προορισμούς. H κ. Finlay τόνισε ότι, όταν δουλεύει σωστά, ο θρησκευτικός τουρισμός και το προσκύνημα έχουν τη δύναμη να μεταμορφώνουν τους ανθρώπους, να φέρνουν κάτι νέο στη ζωή τους. Οι ιεροί τόποι έχουν δύναμη, αλλά είναι και ευάλωτοι· και για αυτό πρέπει να υπάρχει σχέδιο για την προστασία τους, είπε κλείνοντας.

Silvia Aulet, επίκουρη καθηγήτρια, Σχολή Τουρισμού, Πανεπιστήμιο της Girona, Ισπανία

Η επίκουρη καθηγήτρια της Σχολής Τουρισμού του Πανεπιστημίου της Girona Silvia Aulet προσέγγισε την πνευματικότητα ως δρόμο προς τη βιωσιμότητα, σημειώνοντας ότι η αειφορία βασίζεται σε περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς πυλώνες, αλλά πλέον πολλοί συγγραφείς –όπως ο Berger (1969), ο Tolle (2004) και ο Nasr (2007)– περιλαμβάνουν και την πνευματικότητα ως μια τέταρτη διάσταση. Κατά την άποψη της κ.Aulet, αυτή η σύνδεση πρέπει να γίνει κατανοητή σε όλες τις εκφάνσεις του τουρισμού αλλά ειδικότερα με το προσκύνημα. Αναφέρθηκε στην προσωπική, την κοινωνική και την περιβαλλοντική διάσταση, ενώ παρέπεμψε και σε μελέτες που έχουν δώσει προσοχή στις συνέπειες της ανάπτυξης του προσκυνήματος ως προορισμό αλλά όχι τόσο στην ευαισθητοποίηση των προσκυνητών σχετικά με θέματα αειφορίας. Το προσκύνημα είναι μια φυσική διαδικασία, αλλά συμβολίζει και το ταξίδι μας στη ζωή, σύμφωνα με την κ. Aulet, η οποία τόνισε ειδικότερα ότι η οικονομία θα ωφεληθεί εάν μεριμνήσουμε για τις διάφορες διαστάσεις στον τουρισμό που ανέλυσε. Η εμφάνιση της πανδημίας από την covid-19 οδηγεί σε μια νέα φάση που απαιτεί μια πιο ολιστική προσέγγιση και προώθηση της κοινωνικής εμπιστοσύνης, υπογράμμισε.

Κωνσταντίνος Ζορμπάς, γενικός διευθυντής, Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης

Αναφερόμενος σε ζητήματα τουρισμού που συνδέονται με τις τάσεις στις σύγχρονες κοινωνίες, ο γενικός διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης Κωνσταντίνος Ζορμπάς μίλησε μεν για την αξία του τουριστικού προϊόντος για την οικονομία, τόνισε δε τα κακώς κείμενα του «μαζικοποιημένου τουριστικού περιβάλλοντος». Αναπτύχθηκαν τουριστικές πολιτείες μέσα σε ελάχιστο χρόνο υπό το μήνυμα «τα πάντα για τον τουρίστα», αλλά αυτές οι τάσεις δεν είχαν μακροπρόθεσμα οφέλη, είπε. Μεταφέροντας στοιχεία μελετών, σημείωσε ότι μετά το τέλος μιας τουριστικής σεζόν χάνουμε 30% των επισκεπτών γιατί η εμπειρία δεν ξεπερνά τις προσδοκίες.

Μίλησε επίσης για την ταχύτητα της εποχής μας, που εκφράζεται τόσο με την προσπάθεια να κάνουμε περισσότερα στη δουλειά, στην κοινωνική ζωή, στον αθλητισμό όσο και με την επιτάχυνση των ιδεών –τεχνολογική επανάσταση, 4η βιομηχανική επανάσταση κ.ά.– που μας δημιουργεί μια αντίληψη του χρόνου "just in time" ή "as soon as possible". Αλλά δεν μπορούμε έτσι να συντονίσουμε δυνάμεις για να διαχειριστούμε σύγχρονες προκλήσεις με αναστοχασμό της ζωής μετά την πανδημία, όπως εξήγησε ο κ. Ζορμπάς. Για αυτό και χρειάζεται συντονισμός σε μια νέα ανθρωπολογία, ανέφερε. Στο ίδιο πλαίσιο, χρειάζεται ένας γενικότερος συντονισμός και στον τουρισμό, από την παραλία μέχρι την ενδοχώρα. Τέλος, ανέδειξε παραδείγματα από τη ζωή στα μοναστήρια, προσθέτοντας ότι στον μοναχισμό η σχέση των μοναχών με τη φύση είναι καθημερινή και για αυτό είναι αρμονική.

Elizabeth Theokritoff, επιστημονική συνεργάτις και λέκτορας, Ινστιτούτο Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Κέιμπριτζ
Στο θέμα του μαζικού τουρισμού αναφέρθηκε η επιστημονική συνεργάτις και λέκτορας του Ινστιτούτου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Κέιμπριτζ Elizabeth Theokritoff, η οποία επιχείρησε να αντιπαραθέσει στα χαρακτηριστικά αυτού του μοντέλου τις αξίες και την ποιότητα που αναδεικνύει η πνευματικότητα στον θρησκευτικό τουρισμό. Παρατήρησε ότι είναι κάπως παράδοξο, αλλά κάθε φορά που σκέφτεται και ακούει για τουρισμό έρχεται στον νου της ο μαζικός τουρισμός, ένα μοντέλο που έρχεται σε κάποια αντίθεση με έναν πιο συνειδητό τρόπο ζωής. Σημείωσε ότι η εκτίμηση πως η πανδημία θα έφερνε ένα τέλος στον μαζικό τουρισμό δεν επιβεβαιώνεται και ανέλυσε με παραδείγματα και προσωπικές εμπειρίες τη σημασία που αποδίδουν οι άνθρωποι στους τόπους που επισκέπτονται ανάλογα με τα κίνητρά τους για να πραγματοποιήσουν ένα ταξίδι. Η Ελλάδα είναι σε εξαιρετική θέση και θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στην αλλαγή του τρόπου ζωής των επισκεπτών μέσα από τον τουρισμό και τους ιερούς χώρους που διαθέτει, αλλά απαιτείται μια επαναπροσέγγιση, καθώς με την πανδημία, τα lockdown και την περιβαλλοντική κρίση οι άνθρωποι άρχισαν να νιώθουν και να εκτιμούν διαφορετικά τη ζωή, σημείωσε η κ. Theokritoff.