WWF | Τα ξενικά είδη ψαριών στις ελληνικές θάλασσες: Η απειλή και η ευκαιρία για ψαράδες και καταναλωτές

Τι σχέση μπορεί να έχει η κλιματική αλλαγή με νέα είδη ψαριών που έρχονται να βάλουν νέες γευστικές προτάσεις στο τραπέζι μας, και πώς συνδέονται τα Ω3 λιπαρά ή το εισόδημα των ψαράδων με την προστασία των ελληνικών θαλασσών; Τα ξενικά είδη ψαριών στις ελληνικές θάλασσες αποτελούν μια απειλή του σήμερα αλλά και μία πιθανή ευκαιρία του αύριο για ψαράδες και καταναλωτές.

Το πρόγραμμα “4Alien”, το οποίο συντονίζεται από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε) και υλοποιείται σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και το WWF Ελλάς, έρχεται να προτείνει λύσεις και να προσθέσει νέα γνώση στο μείζον θέμα της διαχείρισης των ξενικών ειδών στις ελληνικές θάλασσες.

Η κλιματική κρίση, η αλλαγή της θερμοκρασίας στη θάλασσά μας, αλλά και οι δραστηριότητες του ανθρώπου σε μία από τις πιο πλούσιες, αλλά και επιβαρυμένες περιοχές του πλανήτη, τη Μεσόγειο, έχουν φέρει στην επιφάνεια μία ακόμη απειλή. Τα ξενικά είδη ψαριών έχουν πλέον εξαπλωθεί σε τέτοιο βαθμό στις ελληνικές θάλασσες που διαταράσσουν την ισορροπία τους, αλλά ταυτόχρονα θέτουν και νέες προκλήσεις στους Έλληνες ψαράδες.

Μήπως όμως, η αντιμετώπιση αυτής της απειλής μπορεί να φέρει μια νέα πηγή εισοδήματος στους ψαράδες, αλλά και νέες και διατροφικά ωφέλιμες επιλογές ψαρικών στο πιάτο των καταναλωτών;

Το ερευνητικό πρόγραμμα“4Alien” που χρηματοδοτείται από το ΕΠΑΛΘ 2014-2020 (ΟΠΣ (MIS) 5049511), ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2020 και ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο του 2023.Στο πλαίσιο του γίνεται μελέτη της βιολογίας τεσσάρων ξενικών ειδών με δυναμική εξάπλωση στις ελληνικές θάλασσες, διερευνώντας παράλληλα, τη διατροφική τους αξία, αλλά και την πιθανότητα να αξιοποιηθούν εμπορικά. Με αυτόν τον τρόπο, το πρόγραμμα φιλοδοξεί να συμβάλει στην πρόληψη και τον έλεγχο της εξάπλωσής τους στις ελληνικές θάλασσες, και κατ’ επέκταση στην προστασία του οικοσυστήματος και της αλιευτικής δραστηριότητας. Κι αυτό γιατί, δεδομένου ότι δεν είναι δυνατό να περιορίσουμε τα θαλάσσια ξενικά είδη σε μια περιοχή, μια από τις λύσεις που η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα προκρίνει είναι η αλίευσή τους και η διάθεσή τους στο καταναλωτικό κοινό.

Ποια ξενικά είδη εμφανίζονται στις ελληνικές θάλασσες και γιατί αποτελούν απειλή;

Ξενικά είδη ονομάζονται οι οργανισμοί που εμφανίζονται σε περιοχές πέραν της φυσικής γεωγραφικής τους κατανομής, λόγω ανθρωπογενών παρεμβάσεων και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Στη Μεσόγειο εκτιμάται ότι σήμερα έχουν εισβάλει πάνω από 1.000 ξενικά είδη, ενώ στην Ελλάδα μέχρι το 2018 είχαν καταγραφεί 214, με την αγριόσαλπα, τον γερμανό, το λεοντόψαρο και τον σαρδελόγαυρο να εμφανίζουν ολοένα και πιο δυναμική εξάπλωση. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα του έργου δείχνουν ότι τα τέσσερα αυτά είδη είναι καλά εγκατεστημένα στις ελληνικές θάλασσες, κυρίως στα νότια της χώρας, όπου τα νερά είναι πιο ζεστά. Όμως, έχουν τη δυναμική να εξαπλωθούν ακόμα περισσότερο στα βόρεια και πιο δυτικά, καθώς οι κλιματικές συνθήκες συνεχώς αλλάζουν.

Τα χωροκατακτητικά αυτά ξενικά είδη προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον, αφού αλλάζουν δραστικά την βιοποικιλότητα και πολλές φορές δρουν ανταγωνιστικά με τα αυτόχθονα μεσογειακά είδη, μειώνοντας σημαντικά τον διαθέσιμο χώρο, αλλά και τη διαθέσιμη τροφή. Επίσης, δυσκολεύουν τους ψαράδες στο ψάρεμα, ενώ προκαλούν ζημιά και στα εργαλεία τους. Για παράδειγμα, οι γερμανοί και οι αγριόσαλπες που πιάνονται σε μεγάλες ποσότητες, είναι δύσκολο να αφαιρεθούν από τα δίχτυα και πολλές φορές οι αλιείς αναγκάζονται να τα πετάξουν. Επιπλέον, καθώς ο κόσμος δεν τα γνωρίζει για να τα προτιμήσει και να τα αγοράσει, αποτελούν κυρίως “φύρα”.

Πλούσια σε αμινοξέα και «καλά» λιπαρά οξέα, με υψηλή διατροφική αξία

Στο πλαίσιο του προγράμματος, μελετήθηκε η διατροφική αξία των τεσσάρων αυτών ειδών, και προέκυψε ότι αυτή είναι εξαιρετική, με κάποιες μάλιστα πολύ ενδιαφέρουσες ιδιότητες. Τα τέσσερα αυτά ξενικά είδη αποτελούν αποδεδειγμένα πλέον πλούσια πηγή πρωτεΐνης, με χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος και με υψηλά ποσοστά Ωμέγα 3 λιπαρών, γνωστών για τις ευεργετικές τους ιδιότητες στην καρδιαγγειακή μας υγεία. Επίσης, τα εν λόγω ψάρια δεν περιέχουν υδατάνθρακες, ενώ έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος και είναι ιδανικά για δίαιτες με χαμηλά λιπαρά.

Επιπλέον, είναι πολύ πλούσια στα δύο πολυτιμότερα Ωμέγα-3 πολυακόρεστα λιπαρά, και μάλιστα στην ιδανική αναλογία. Τέλος, θετική εντύπωση στους ερευνητές προκάλεσε το πόρισμα της έρευνας για την αγριόσαλπα και τον γερμανό, καθώς αποδείχθηκαν πλούσια σε ένα ξεχωριστό Ωμέγα-6 λιπαρό οξύ, το Αραχιδονικό οξύ, που αποτελεί βασικό δομικό χαρακτηριστικό των νευρικών κυττάρων και απαραίτητο για την εγκεφαλική υγεία, καθώς και για την καλή κατάσταση του ανοσοποιητικού μας συστήματος.

Μπορούν τελικά να αξιοποιηθούν εμπορικά τα είδη αυτά και να φτάσουν στο πιάτο των καταναλωτών;

Η εμπορική εκμετάλλευση αυτών των ειδών, οι δυνατότητες μεταποίησης που θα προσθέσουν εμπορική αξία και οι τάσεις του ελληνικού καταναλωτικού κοινού αποτελούν δράση του έργου “4Alien”. Ήδη, τα πρώτα αποτελέσματα της σχετικής έρευνας που βρίσκεται αυτή την περίοδο σε εξέλιξη, δίνουν ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Ειδικότερα:

• Ως πιο γνωστά είδη στους καταναλωτές, εμφανίζονται ο σαρδελόγαυρος (45% θετικών απαντήσεων) και το λεοντόψαρο (49% θετικών απαντήσεων). Αντίθετα η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών που συμμετείχαν ως τώρα στην έρευνα, δεν γνώριζε ως είδος την αγριόσαλπα (75%) και τον γερμανό (77%). Τέλος, κανένα από τα παραπάνω είδη δεν γνώριζε το 31% των συμμετεχόντων.
• 75,31% των συμμετεχόντων που καταναλώνουν ψάρια και αλιευτικά προϊόντα, θα κατανάλωνε πιο εύκολα προϊόντα με βάση τον σαρδελόγαυρο, ενώ αντίστοιχα ποσοστά  διαμορφώνονται σε 71,60% για τα προϊόντα με βάση τον γερμανό και 65,43% για τα προϊόντα με βάση το λεοντόψαρο.
• Τέλος, ως προς τα κριτήρια που παίζουν σημαντικότερο ρόλο για την τελική επιλογή των καταναλωτών, υψηλότερα βαθμολογήθηκε η γεύση ακολουθούμενη από τη διατροφική αξία, την προσιτή τιμή και τη διαθεσιμότητα των προϊόντων.

 Η Παρασκευή Κ. Καραχλέ, Βιολόγος-Ιχθυολόγος, Ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ που συντονίζει το πρόγραμμα, δήλωσε: «Είναι σημαντικό να μάθουμε για την «οικονομία» του περιβάλλοντος, να μην “πετάμε” άσκοπα ψάρια που μπορούμε να καταναλώσουμε. Να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι, και κυρίως το πιάτο μας, για να βοηθήσουμε στην ανάκαμψη των ήδη υπεραλιευμένων αποθεμάτων, και στην αντιμετώπιση των ξενικών ειδών. Ας μάθουμε, λοιπόν, να τρώμε πιο «οικολογικά»: να λέμε “όχι” σε ψάρια που κινδυνεύουν από την υπεραλίευση και να εντάξουμε στο διαιτολόγιο μας τα ξενικά είδη που είναι εξίσου νόστιμα και ωφέλιμα».

 Ο σεφ Γιώργος Τσούλης, πρεσβευτής του προγράμματος “4Alien”, πρόσθεσε: «Ο ρόλος των σεφ σήμερα είναι καθοριστικός για την ενημέρωση και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του κοινού. Οι σεφ θα πρέπει σε κάθε δυνατή ευκαιρία και σε κάθε γευστική τους πρόταση, να θυμίζουν στο κοινό την άρρηκτη σχέση της διατροφής μας με τη φύση. Μόνο έτσι, θα μπορέσουμε να πετύχουμε θετική αλλαγή. Τα ξενικά είδη αποτελούν μια εξαιρετική πρώτη ύλη και εάν τα εντάξουμε στη διατροφή μας, συμβάλλουμε στη μείωση των πιέσεων που δέχονται οι θάλασσές μας, και στην προστασία του περιβάλλοντος».