Ο Ελισσών κυλά αθόρυβα διασχίζοντας ένα χωριό που φαίνεται να έχει παγώσει στον χρόνο. Χιλιόμετρα καταπράσινων δασών κυκλώνουν την Αλωνίσταινα, κρυμμένη στα έγκατα της Ορεινής Αρκαδίας, εκεί όπου οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ιδρύσει την Ελισσώνα. Είκοσι πέντε χιλιόμετρα βόρεια της Τρίπολης, σε υψόμετρο που αγγίζει τα 1.200 μέτρα, το χωριό αυτό φυλάσσει μνήμες από τον αγώνα της ανεξαρτησίας που αναδύονται μέσα από κάθε πετρόχτιστο σπίτι, από κάθε παλιό καλντερίμι.
Το τοπωνύμιο του χωριού φέρει τη μνήμη μιας άλλης εποχής, όταν οι κάτοικοι συγκέντρωναν τη σοδειά τους στα αλώνια που εκτείνονταν γύρω από τα σπίτια τους. Αυτή η καθημερινή γεωργική εργασία, το αλώνισμα, έδωσε πιθανότατα το όνομα στον οικισμό που σήμερα φιλοξενεί επισκέπτες αναζητώντας ησυχία μέσα σε κοιλάδες γεμάτες καρυδιές και έλατα.
Η γενέτειρα του γέρου του Μοριά
Η πιο σπουδαία σελίδα της τοπικής ιστορίας, γράφτηκε τον 18ο αιώνα, όταν μια γυναίκα από την οικογένεια των Κωτσακαίων, η πιο ισχυρή του χωριού εκείνη την εποχή, ένωσε τη μοίρα της με αυτή του Κωνσταντίνου Κολοκοτρώνη. Η Ζαμπία, ή Ζαμπέτα όπως την αποκαλούσαν, έγινε η σύντροφος ενός άνδρα που το 1870 θα έβρισκε τραγικό θάνατο στη Μάνη. Μετά την απώλεια του συζύγου της, επέστρεψε στην πατρίδα της μαζί με τα αδέλφια της και έναν μικρό γιο που θα μεγάλωνε ανάμεσα στα βουνά της Αρκαδίας: τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, έναν από τους σπουδαιότερους αγωνιστές του 1821, αν και οι ρίζες του εκτείνονταν στο Λιμποβίσι.
Στη μνήμη της Ζαμπίας υψώνεται σήμερα ένα μαρμάρινο μνημείο στην κεντρική πλατεία, δίπλα στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Το γλυπτό του Ν. Περατινού απεικονίζει τη μάνα να κρατά στην αγκαλιά της το παιδί, ενώ λίγα μέτρα πιο πέρα βρίσκεται ο τάφος της. Το μνημείο αυτό αποτελεί μόνο ένα από τα ίχνη που άφησε η οικογένεια Κολοκοτρώνη στην περιοχή. Στο κοντινό Λιμποβίσι, η οικογενειακή κατοικία που ανακαινίστηκε το 1990 με τη δωρεά του Π. Αγγελόπουλου φιλοξενεί σήμερα μια μικρή μουσειακή συλλογή αφιερωμένη στον “Γέρο του Μοριά”. Στην αυλή, ένας ανδριάντας από λευκό μάρμαρο και πέτρα θυμίζει την επιβλητική φυσιογνωμία του στρατηγού.
Οι Κωτσακαίοι δεν έδωσαν μόνο τη Ζαμπία στην ιστορία. Ο Δημήτριος Κωτσακαίος είχε απογόνους που έμειναν γνωστοί ως Δημητρακόπουλοι και διακρίθηκαν για τη συμμετοχή τους στην Επανάσταση. Η 26η Ιουλίου 1804, κατά τη γιορτή της Αγίας Παρασκευής που αποτελεί και την κύρια τοπική πανήγυρη, οι Κολοκοτρώνης, Νικηταράς και Πλαπούτας συγκρούστηκαν με τουρκικές δυνάμεις στην περιοχή. Αργότερα, μετά την πτώση της Τριπόλεως, ο ίδιος ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης επέστρεψε στην Αλωνίσταινα για να στρατοπεδεύσει πριν συνεχίσει τον αγώνα.
Ίχνη χαμένων εποχών
Η αρχιτεκτονική κληρονομιά του οικισμού, που έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός διατηρητέος, αποκαλύπτει την τέχνη των διάσημων Λαγκαδιανών μαστόρων. Αρχοντικά του 19ου αιώνα, στέκουν ακόμη όρθια, με ένα από αυτά να φιλοξενεί το αγροτικό ιατρείο του χωριού, ο πρώτος όροφος του χρησιμοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Παλιά ξενοδοχειακά κτίσματα σε κατάσταση ερειπίων στέκουν έξω από τον οικισμό, σιωπηλοί μάρτυρες μιας άλλης εποχής.
Κοντά στο κεφαλάρι του Αγίου Νικολάου, μια από τις πηγές του Ελισσώνα που τελικά εκβάλλει στον Αλφειό, διακρίνονται τα ερείπια ενός από τα φημισμένα χάνια της Αλωνίσταινας. Αυτά τα καταλύματα, εξυπηρετούσαν κάποτε τους αγωγιάτες που διέσχιζαν τα βουνά, προσφέροντας στέγη, τροφή και ξεκούραση στους ταξιδιώτες.
Στο κέντρο του χωριού, η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, μονόκλιτη βασιλική που χτίστηκε το 1742, κρύβει έναν θησαυρό: ένα περίτεχνα σκαλισμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο που δημιουργήθηκε ως τάμα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη μετά τη νίκη στα Δερβενάκια. Λίγα μέτρα μακριά, το μικρό πετρόκτιστο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου συμπληρώνει την εκκλησιαστική κληρονομιά του οικισμού. Ένας παλιός νερόμυλος, όχι μακριά από την κεντρική πλατεία, θυμίζει τη σχέση των κατοίκων με το νερό που πάντα κυλούσε άφθονο στην περιοχή.
Η φύση ως πρωταγωνίστρια
Η οδική διαδρομή προς τη Βυτίνα οδηγεί στο “Διάσελο”, μια εντυπωσιακή χαράδρα που το πυκνό δάσος την έχει μετατρέψει σε πράσινο καταφύγιο. Λίγο ψηλότερα, η πηγή της Κοκκινόβρυσης προσφέρει δροσερό νερό και μια θέα που κόβει την ανάσα. Εκεί, ερειπωμένο νοσοκομείο από το 1926 στέκει ως μνημείο μιας προσπάθειας να φτάσει η ιατρική περίθαλψη ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες ορεινές κοινότητες.
Γεύσεις και παραδόσεις
Το εκλεκτό ελατίσιο μέλι της περιοχής, γνωστό ως “βανίλια Μαινάλου”, ξεχωρίζει για το χαρακτηριστικό κεχριμπαρένιο του χρώμα και αποτελεί το πιο περιζήτητο τοπικό προϊόν. Στα καταστήματα παραδοσιακών ειδών θα βρείτε επίσης γαλακτοκομικά, βότανα, χειροποίητα ζυμαρικά, λουκάνικα και άλλα τοπικά κρέατα.
Οι ταβέρνες του χωριού, σερβίρουν παραδοσιακές γεύσεις: αρνί σούβλας, κοκορέτσι, σπληνάντερο, παστό κρέας. Η γαστρονομία εδώ παραμένει πιστή στις συνταγές που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά.
Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις συνεχίζουν να ζωντανεύουν το χωριό. Οι αρχές Δεκεμβρίου φέρνουν την εορτή για την υποδοχή του χειμώνα στην πλατεία, με παραδοσιακά φαγητά και χορούς που διοργανώνει ο δήμος Φαλάνθου σε συνεργασία με την IOV_UNESCO, τον πολιτιστικό σύλλογο “Η Αγία Παρασκευή” και το Κέντρο Ελληνικού Χορού Τρίπολης. Το καλοκαίρι γεμίζει με πολιτιστικές δραστηριότητες, ενώ η 26η Ιουλίου παραμένει η μεγάλη γιορτή του χρόνου, με την πανήγυρη της Αγίας Παρασκευής να συγκεντρώνει ντόπιους και επισκέπτες.
Υπάρχουν μέρη που δεν μετράνε τον χρόνο με το ίδιο ρολόι όπως οι πόλεις. Η Αλωνίσταινα ανήκει σε αυτά. Εδώ, η ιστορία δεν είναι κάτι που διαβάζεις σε πινακίδες. Ζει στα πετρόχτιστα σπίτια, κυλά με το νερό του Ελισσώνα, ψιθυρίζεται από τα έλατα του Μαινάλου. Είναι ένα χωριό που σε προσκαλεί όχι απλά να το επισκεφτείς, αλλά να σταματήσεις, να ακούσεις, να αναπνεύσεις. Κι ίσως, για λίγο, να ξεχάσεις τι ώρα είναι.
