Διακόσια είκοσι χιλιόμετρα από την Αθήνα, πενήντα τέσσερα από την Τρίπολη, η Καρύταινα κρέμεται στα 582 μέτρα στις πλαγιές του Αχρειοβουνίου. Όταν στρίβεις στον τελευταίο δρόμο και βλέπεις το φρούριο να στεφανώνει τον λόφο, με τα πέτρινα σπίτια και τις κόκκινες σκεπές να απλώνονται στους πρόποδές του, καταλαβαίνεις ότι έχεις ταξιδέψει πολύ περισσότερο από δυόμισι ώρες προς τα πίσω.
Ο Κολοκοτρώνης Επιλέγει το Ορμητήριό Του
Τον Μάρτιο του 1821, λίγες μέρες μετά την απελευθέρωση της Καλαμάτας, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης διαφώνησε με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Ενώ ο Μαυρομιχάλης ήθελε να επιτεθούν στα παράκτια οχυρά της Μεσσηνίας, ο Γέρος του Μοριά επέμενε: η Τριπολιτσά έπρεπε να πέσει πρώτη.
Κατευθύνθηκε στην Καρύταινα και εγκατέστησε το στρατηγείο του σε ένα κτίριο έξω από το φρούριο. Στις 25 Μαρτίου, αντάρτες από το Ζυγοβίστι, τη Στεμνίτσα και τη Δημιτσάνα πολιόρκησαν την τουρκική φρουρά. Όταν στο κοντινό γεφύρι σκοτώθηκε ένας οθωμανός αγγελιοφόρος, τα έγγραφά του αποκάλυψαν ότι χίλιοι επτακόσιοι Τούρκοι από το Φανάρι της Ολυμπίας προχωρούσαν προς την Καρύταινα.
Η απάντηση του Κολοκοτρώνη ήταν λαμπρή. Στις 27 Μαρτίου, με μόλις τετρακόσιους άνδρες, σχεδίασε διπλή παγίδα: έστησε ενέδρα στα στενά του Αγίου Αθανασίου και, όταν οι ηττημένοι προσπάθησαν να διαφύγουν διασχίζοντας τη γέφυρα του Αλφειού, τους συνέθλιψε οριστικά. Αυτή η δίδυμη αναμέτρηση υπήρξε η πρώτη μεγάλη νίκη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο.
Το 1826 επέστρεψε για να οργανώσει την αντίσταση κατά του Ιμπραήμ, επισκευάζοντας τα τείχη και το εκκλησάκι της Παναγίας. Η σύνδεση αυτή μνημονεύτηκε το 1984: το χαρτονόμισμα των πέντε χιλιάδων δραχμών έφερε στη μια πλευρά τον Κολοκοτρώνη, στην άλλη την Καρύταινα.
Ένα Φράγκικο Φρούριο με Βυζαντινή Υπογραφή
Το κάστρο χτίστηκε γύρω στο 1245 από τον Γοδεφρείδο ντε Μπριγιέρ, Ελληνογεννημένο Φράγκο βαρόνο, πάνω στα ερείπια της αρχαίας Βρένθης. Η αρχιτεκτονική είναι αμιγώς Φράγκικη: επιμήκης τριγωνικός σχηματισμός (εκατόν δέκα μέτρα μήκος, σαράντα πλάτος), με περίπλοκο αμυντικό σύστημα εισόδου, πύργους και πετρομάχο.
Τα υλικά όμως είναι αρκαδικά: αργοί λίθοι δεμένοι με κονίαμα. Δεν είναι γαλλική κατασκευή που μεταφέρθηκε, αλλά φράγκικη μηχανική που υλοποιήθηκε με ντόπια μέσα.
Το 1320, ο Ανδρόνικος Ασάν Παλαιολόγος κατέλαβε το φρούριο για το Βυζάντιο. Λίγο έξω από τα κύρια τείχη υψώνεται ο Πύργος του Ματζουρανόγιαννη, ορθογώνιος οχυρός πύργος-κατοικία, χτισμένος περί το 1400. Με εκλεπτυσμένο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και συνδυασμό λίθου και πλίνθου, συνδέει τα ανάκτορα του Μυστρά με τα πυργόσπιτα της Μάνης.
Η Φράση του Καζαντζάκη
Όταν ο Νίκος Καζαντζάκης επισκέφθηκε την Καρύταινα, έγραψε: «Η Καρύταινα είναι αληθινά το Τολέδο της Ελλάδας». Η σύγκριση δεν ήταν αισθητική κολακεία. Το Τολέδο της Ισπανίας φημίστηκε για τη δύναμή του: μια απόρθητη οχυρωμένη πόλη πάνω από τον Τάγο, κέντρο στρατιωτικής ισχύος. Ο Καζαντζάκης διέκρινε την ίδια λειτουργία στην Καρύταινα: την έδρα ισχυρής Φράγκικης Βαρωνίας, με κάστρο-κλειδί που ελέγχοντας τα περάσματα προς Αρκαδία, Μεσσηνία και Ηλεία.
Περπατώντας στο Παλίμψηστο
Τα λιθόστρωτα δρομάκια συνδέουν πέτρινα αρχοντικά και δεκάδες βυζαντινές εκκλησίες. Δύο ξεχωρίζουν:
Η Ζωοδόχος Πηγή (16ος αιώνας) στην κεντρική πλατεία, με εντυπωσιακό τριώροφο καμπαναριό: ένα αυθεντικό φράγκικο κωδωνοστάσιο του 14ου αιώνα που ενσωματώθηκε στη μετα-βυζαντινή εκκλησία.
Ο Άγιος Νικόλαος, με όμορφες τοιχογραφίες και χαρακτηριστικά κεραμίδια: πιθανώς ναός του 19ου αιώνα ανεγερμένος επί θεμελίων του αρχικού μεσαιωνικού ναού.
Το Γεφύρι που Κουβαλά Μύθους
Στην είσοδο του χωριού στέκει το γεφύρι του πεντοχίλιαρου. Διασχίζει τον Αλφειό, μήκους πάνω από πενήντα μέτρα και ύψους δώδεκα.
Χτίστηκε τον 13ο αιώνα από τον Γοδεφρείδο ντε Μπριγιέρ. Η λαϊκή μνήμη λέει ότι ο Φράγκος ηγεμόνας έχτισε τη γυναίκα του στα θεμέλια για να στερεώσει τη γέφυρα. Το 1441, ο Βυζαντινός άρχοντας Ραούλ Μανουήλ Μελίκης την ανακαίνισε ολοκληρωτικά και έχτισε επάνω στις καμάρες μικρό εκκλησάκι, αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου.
Σήμερα, από τα πέντε αρχικά τόξα επιβιώνουν τρία. Το κεντρικό τμήμα ανατινάχθηκε κατά τον Εμφύλιο και έχει αντικατασταθεί με ξύλινη κατασκευή.
Λούσιος: Μύθος, Αδρεναλίνη και Ασκητισμός
Η Καρύταινα στέκει όπου ο Λούσιος (είκοσι τρία χιλιόμετρα) συναντά τον Αλφειό. Ο Λούσιος πήρε το όνομά του από τον μύθο: οι Νύμφες έλουσαν εδώ τον νεογέννητο Δία.
Rafting: Η κλασική κατάβαση (δύο ώρες) ξεκινά από τη γέφυρα του Ατσίχολου, διασχίζει το στενό φαράγγι του Λούσιου με τα τούνελ από δέντρα, χύνεται στον πλατύτερο Αλφειό και ολοκληρώνεται στη γέφυρα του Κούκου. Καλύτερη περίοδος: Απρίλιος για έμπειρους, καλοκαίρι-φθινόπωρο για αρχάριους.
Πεζοπορία: Το δημοφιλέστερο μονοπάτι (45-60 λεπτά) συνδέει τις κρεμασμένες Ιερά Μονή Προδρόμου και Ιερά Μονή Φιλοσόφου. Εναλλακτική διαδρομή καταλήγει στην Αρχαία Γόρτυνα, αρχαία λουτρόπολη με ιερό του Ασκληπιού.
Ο ποταμός ήταν και ο βιομηχανικός σύμμαχος της Επανάστασης: η ορμητική ροή του κινούσε μπαρουτόμυλους που παρήγαγαν την πυρίτιδα για τον Αγώνα. Το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης στη Δημιτσάνα είναι αφιερωμένο σε αυτή την τεχνολογία.
Διαμονή και Γεύση
Ξενώνας Πελασγός: Στην είσοδο του οικισμού, πέτρινο κτίριο με ευρύχωρα δωμάτια, τζάκια, εστιατόριο και καφέ.
Ξενώνας Βρένθη: Στην καρδιά του χωριού, άψογα δωμάτια. Το ατμοσφαιρικό καφέ-μπαρ με τον εμφανή βράχο είναι σημείο συνάντησης.
Η κουζίνα βασίζεται σε ντόπια κρέατα (κατσίκι, αρνί), τοπικά ζυμαρικά (λαζάνια, τραχανάς) και τυροκομικά.
Το Κάστρο (Κεντρική Πλατεία): Παραδοσιακή ταβέρνα. Γίδα κοκκινιστή με σπιτικά λαζάνια, Κόκορας ντόπιος με λαζάνια, Παστό.
Άρκτος (Κεντρική Πλατεία): Farm-to-table cafe/μεζεδοπωλείο. Χειροποίητες πίτες, ουζομεζέδες (παστό, πικάντικη γραβιέρα).
Το Σταυροδρόμι: Πέτρινη ταβέρνα, στέκι των rafter. Καγιανάς & Ψητά.
Τρεις Πρωτεύουσες, Μία Ψυχή
Η Καρύταινα είναι η πύλη για ολόκληρη την ορεινή Αρκαδία. Μια «χρυσή τριάδα» πρωτευουσών: η Καρύταινα (Στρατιωτική Πρωτεύουσα – το Φράγκικο Κάστρο και το Ορμητήριο του Κολοκοτρώνη), η Δημητσάνα (Βιομηχανική & Πνευματική – οι Μπαρουτόμυλοι και η ιστορική Βιβλιοθήκη), η Στεμνίτσα (Πολιτική & Καλλιτεχνική – η έδρα της Α’ Πελοποννησιακής Γερουσίας το 1821 και το κέντρο της αργυροχρυσοχοΐας).
Καθώς φεύγεις, κουβαλάς την αίσθηση ότι πάτησες σε τόπο όπου η ιστορία δεν είναι μουσειακό εκθέμα, αλλά ζωντανή παρουσία. Η Καρύταινα σε καλεί να γίνεις μέρος της διηγήσεώς της, έστω και για λίγο.
