Στη Νέα Υόρκη, μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, δύο πίνακες ζωγραφικής από εντελώς διαφορετικούς κόσμους έγραψαν ιστορία στην ίδια αίθουσα δημοπρασιών. Στο σφυρί του Sotheby’s, η Φρίντα Κάλο και ο Γκούσταφ Κλιμτ συναντήθηκαν – συμβολικά – σε μια εβδομάδα που επαναπροσδιόρισε τα όρια της αξίας της μοντέρνας τέχνης και, ταυτόχρονα, έφερε στο προσκήνιο ζητήματα φύλου, μνήμης και ιστορίας.
Η Φρίντα Κάλο ξαναγράφει την ιστορία των γυναικών στην αγορά τέχνης
Το βράδυ της 20ής Νοεμβρίου 2025, ο πίνακας «El sueño (La cama)» (φωτό), «Το όνειρο (το κρεβάτι)» (1940), έφτασε τα 54,7 εκατομμύρια δολάρια σε δημοπρασία του Sotheby’s στη Νέα Υόρκη. Με ένα σφυρί, η Φρίντα Κάλο έγινε η δημιουργός του ακριβότερου έργου τέχνης από γυναίκα που έχει πουληθεί ποτέ σε δημοπρασία, αλλά και η καλλιτέχνις πίσω από το ακριβότερο έργο Λατινοαμερικανικής τέχνης που έχει βγει ποτέ σε ανοιχτή πώληση.
Ο πίνακας, ένα σουρεαλιστικό πορτρέτο, δείχνει τη Φρίντα να κοιμάται σε ένα ξύλινο κρεβάτι που μοιάζει να αιωρείται στον ουρανό. Από πάνω ένας σκελετός από παπιέ μασέ τυλιγμένος με δυναμίτη και κρατά μια ανθοδέσμη, έχοντας ένα ανεπαίσθητο, σχεδόν ανατριχιαστικό χαμόγελο. Ενας πίνακας, που κατά τους ειδικούς του Sotheby’s, είναι από τις πιο προσωπικές και συμβολικές του έργου της.
Η Φρίντα Κάλο ζωγράφισε το έργο το 1940, σε μια περίοδο έντονης προσωπικής και πολιτικής ταραχής: πρόσφατος χωρισμός από τον Ντιέγκο Ριβέρα, εξορία, πόνοι από τα χρόνια τραύματα της πολιομυελίτιδας και του σοβαρού τροχαίου που σημάδεψαν το σώμα της για πάντα. Ο σκελετός με το δυναμίτη πάνω από το κρεβάτι διαβάζεται ως μια οπτικοποίηση του φόβου της για τον θάνατο, αλλά και της αίσθησης ότι ζούσε «ξαπλωμένη δίπλα στην καταστροφή».
Η τιμή των 54,7 εκατομμυρίων δολαρίων ξεπέρασε άνετα τις εκτιμήσεις των ειδικών (40–60 εκατ. δολάρια) και διπλασίασε σχεδόν το προηγούμενο προσωπικό της ρεκόρ, το «Diego y Yo» (34,9 εκατ. δολάρια το 2021), αλλά και το ρεκόρ γυναικείας υπογραφής που κατείχε μέχρι σήμερα η Τζόρτζια Ο’ Κιφ με το «Jimson Weed/White Flower No.1» (44,4 εκατ. δολάρια το 2014).
Πέρα όμως από τα νούμερα, η πώληση διαβάζεται ως ένα ισχυρό μήνυμα για την αναθεώρηση του κανόνα της τέχνης: μια Μεξικανή με σαφές πολιτικό και φεμινιστικό πρόσημο στο έργο της, γίνεται η ακριβότερη γυναίκα καλλιτέχνις στην ιστορία των δημοπρασιών.
Ο Γκούσταφ Κλιμτ και η «Χρυσή Εποχή» της Βιέννης στα ύψη
Δύο ημέρες νωρίτερα, στην ίδια πόλη και στον ίδιο οίκο, ένας άλλος πίνακας είχε ήδη προετοιμάσει το έδαφος για μια εβδομάδα ρεκόρ. Το «Bildnis Elisabeth Lederer (Πορτρέτο της Ελίζαμπεθ Λέντερερ)» (φωτό) του Γκούσταφ Κλιμτ, λάδι σε καμβά, χρονολογημένο μεταξύ 1914–1916, πουλήθηκε έναντι 236,4 εκατομμυρίων δολαρίων. Με αυτό το ποσό έγινε ο δεύτερος ακριβότερος πίνακας που δημοπρατήθηκε ποτέ, πίσω μόνο από το «Salvator Mundi» που αποδίδεται στον Λεονάρντο ντα Βίντσι (450,3 εκατ. δολάρια το 2017).
Το έργο, ύψους σχεδόν δύο μέτρων, απεικονίζει μια εντυπωσιακή, χλωμή νεαρή γυναίκα σε βιολετί φόντο, ντυμένη με ένα σχεδόν διάφανο λευκό φόρεμα, να στέκεται πάνω σε ένα πολύχρωμο χαλί. Την περιβάλλουν φιγούρες Κινέζων με παραδοσιακές φορεσιές, άλογα και διακοσμητικά μοτίβα, σε μια σύνθεση που συμπυκνώνει την κοσμοπολίτικη, διακοσμητική γλώσσα της «Χρυσής Εποχής» της Βιέννης λίγο πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η εικονιζόμενη, Ελίζαμπεθ Λέντερερ (1894–1944), ήταν κόρη των εύπορων Εβραίων συλλεκτών August και Serena Lederer, στενών φίλων και χορηγών του Κλιμτ. Ο ζωγράφος είχε ήδη φιλοτεχνήσει το πορτρέτο της μητέρας της, σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, και, παλαιότερα, της γιαγιάς της Charlotte Pulitzer, έργο που χάθηκε στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σταδιακά, οι Λέντερερ συγκέντρωσαν την μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή έργων του Κλιμτ, με κορωνίδα το μνημειώδες «Beethoven Frieze» (1902), το οποίο πλέον ανήκει στο κτήριο Secession της Βιέννης.
Η ιστορία του πίνακα είναι εξίσου δραματική με την αισθητική του. Κατά τη διάρκεια του ναζιστικού καθεστώτος, μεγάλο μέρος της συλλογής Λέντερερ δημεύθηκε ή καταστράφηκε. Το πορτρέτο της Ελίζαμπεθ σώθηκε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή από φωτιά σε αυστριακό κάστρο, επέστρεψε μετά τον πόλεμο στον αδελφό της, Έριχ, και πουλήθηκε το 1983. Λίγο αργότερα αποκτήθηκε από τον Λέοναρντ Λόντερ, κληρονόμο της αυτοκρατορίας Estée Lauder, ο οποίος το κράτησε στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη μέχρι τον θάνατό του, τον Ιούνιο του 2025.
Έξι υποψήφιοι αγοραστές διεκδίκησαν το έργο για περίπου είκοσι λεπτά σε μια έντονη διαδικασία, μέχρι που η τιμή του σκαρφάλωσε στα 236,4 εκατομμύρια δολάρια, πολύ πάνω από την αρχική εκτίμηση των 150 εκατ. δολαρίων. Ο αγοραστής παραμένει ανώνυμος. Με αυτή την πώληση, το «Πορτρέτο της Ελίζαμπεθ Λέντερερ» έγινε όχι μόνο ο ακριβότερος πίνακας του Κλιμτ, ξεπερνώντας το «Lady with a Fan» (108 εκατ. δολάρια το 2023), αλλά και το ακριβότερο έργο μοντέρνας τέχνης που έχει πουληθεί ποτέ σε δημοπρασία, εκθρονίζοντας το «Shot Sage Blue Marilyn» του Άντι Γουόρχολ (195 εκατ. δολάρια το 2022).
Τι σημαίνουν αυτά τα δύο ρεκόρ για την τέχνη σήμερα;
Κατά πολλούς ιστορικούς τέχνης και ειδικούς της αγοράς, η σχεδόν ταυτόχρονη πώληση των δύο έργων δεν είναι απλώς μια ιστορία εντυπωσιακών ποσών. Αντανακλά μια μετατόπιση στον τρόπο που ο κόσμος της τέχνης, και οι μεγάλοι συλλέκτες, επαναξιολογούν τη μοντέρνα κληρονομιά.
Η Φρίντα Κάλο, μια Μεξικανή καλλιτέχνιδα, με πολιτική ταυτότητα και ζωή γεμάτη πόνο, γίνεται σημείο αναφοράς σε μια αγορά που για δεκαετίες ήταν κυρίως προνόμιο κυρίως των Ευρωπαίων και Αμερικανών ανδρών καλλιτεχνών. Το ρεκόρ της λειτουργεί και ως μια συμβολική «διόρθωση» ενός ιστορικού ελλείμματος εκπροσώπησης.
Στην περίπτωση του Κλιμτ, η εξωφρενική, σχεδόν, τιμή του πορτρέτου της Λέντερερ ενσωματώνει όχι μόνο την λάμψη της βιεννέζικης Χρυσής Εποχής, αλλά και όλη την περίπλοκη διαδρομή των εβραϊκών οικογενειών συλλεκτών, από τα χρόνια του ναζισμού έως τις μεταπολεμικές προσπάθειες αποκατάστασης.
Και στις δύο περιπτώσεις, τα έργα εντάσσονται σε ένα νέο τοπίο αγοράς, όπου τα λιγοστά αριστουργήματα με δυνατή αφήγηση προσελκύουν ακραίες τιμές, ενώ η Τεχνητή Νοημοσύνη, η ανάλυση δεδομένων και η παγκοσμιοποίηση των συλλογών καθιστούν τις δημοπρασίες γεγονότα με παγκόσμια απήχηση.
